Gry wymiany. Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVIII wiek

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Rozdział I Narzędzia wymiany Europa: tryby wymiany na poziomie niskim . . . . . . . . . . . . . . 19 Zwyczaje targi, podobne dzisiejszym . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Miasta i targi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Targów jest coraz więcej i są coraz bardziej wyspecjalizowane . . . . . . . . 22 Konieczna jest interwencja miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Przypadek Londynu 29 Najlepiej byłoby policzyć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Prawda w wydaniu angielskim, prawda w wydaniu europejskim 37 Targi i rynki: rynek pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Rynek jest ruchomą granicą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Poniżej rynku 45 Sklepy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Rozwój specjalizacji i hierarchizacji 52 Sklepy podbijają świat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Przyczyny rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Wszędobylska działalność handlarzy wędrownych . . . . . . . . . . . 58 Czy handel wędrowny jest zjawiskiem przestarzałym? . . . . . . . . . . 62 Europa: tryby wymiany na poziomie wysokim . . . . . . . . . . . . . . 64 Jarmarki, narzędzia stare, lecz nieustannie unowocześniane . . . . . . . . . 65 Miasta świętujące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Rozwój jarmarków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Jarmarki i obiegi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Schyłek jarmarków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Przechowalnie, składy, magazyny, spichlerze . . . . . . . . . . . . . 76 Giełdy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Amsterdamski rynek papierów wartościowych . . . . . . . . . . . . . 82 W Londynie wszystko zaczyna się od nowa . . . . . . . . . . . . . . 86 Czy warto jechać aż do Paryża . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Giełdy i pieniądze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Świat poza Europą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Targi i sklepy są wszędzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 8 Zmienna powierzchnia podstawowych obszarów targowych . . . . . . . . 100 Świat handlarzy wędrownych czy wielkich kupców? . . . . . . . . . . . Hinduscy bankierzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Chociaż giełd jest mało, istnieją jarmarki . . . . . . . . . . . . . . 105 A więc Europa na równej stopie z resztą świata? 111 Końcowe hipotezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Rozdział II Gospodarka wobec rynków Kupcy i obiegi handlowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Wyjazdy i powroty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Obiegi i weksle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Bez zamknięcia obiegu nie ma operacji 120 Trudne powroty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Współpraca handlowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Sieci powiązań, szachownica, którą tworzą, i sposoby ich zdobywania 129 Ormianie i Żydzi 131 Portugalczycy i Ameryka hiszpańska w latach 1580–1640 135 Sieci handlowe, ich konflikty i zanikanie . . . . . . . . . . . . . . 137 Zwycięskie mniejszości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Handlowa wartość dodatkowa. Podaż i popyt 142 Handlowa wartość dodatkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Popyt i podaż: primum mobile . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Popyt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Podaż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Rynki mają własną geografię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 Przestrzeń własna firmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 Przestrzenie miejskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Rynki surowcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Metale szlachetne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Gospodarki krajowe i bilans handlowy . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Bilans handlowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Liczby, które należy zinterpretować . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Francja i Anglia przed i po roku 1700 . . . . . . . . . . . . . . . 180 Anglia i Portugalia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 Europa Wschodnia, Europa Zachodnia 185 Bilanse globalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 Indie i Chiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Określić miejsce rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Samoregulujący się rynek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Poprzez wieki 196 Czasy współczesne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Rozdział III Produkcja, czyli kapitalizm u innych Kapitał, kapitalista, kapitalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Słowo „kapitał” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 9 Kapitalista i kapitaliści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 Kapitalizm: słowo, które pojawiło się całkiem niedawno . . . . . . . . . 208 Rzeczywistość kapitału 210 Kapital trwały i kapitał obrotowy . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Kapitał schwytany w sieć obliczeń . . . . . . . . . . . . . . . . 213 Korzyści, jakie płyną z analizy wycinkowej . . . . . . . . . . . . . 217 Pieniądz i ziemia 219 Wstępne warunki kapitalizmu 220 Liczebność, bezwład, zdolność produkcyjna chłopskich mas . . . . . . . . 222 Nędza i kwestia przeżycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Długie trwanie nie wyklucza przemian . . . . . . . . . . . . . . . 224 W Europie Zachodniej ustrój senioralny nie umarł . . . . . . . . . . . 226 W Montaldeo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 Przekroczyć zapory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 Strefy marginesu w środku Europy . . . . . . . . . . . . . . . . 233 Kapitalizm i wtórne poddaństwo 233 Kapitalizm i amerykańskie plantacje . . . . . . . . . . . . . . . 238 Plantacje na Jamajce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 Powrót do serca Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Okolice Paryża: Brie w czasach Ludwika XIV . . . . . . . . . . . . 247 Wenecja i jej Terra Ferma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Dziwny przypadek wsi rzymskiej z początków XIX wieku . . . . . . . . 251 Toskańskie poderi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 Strefy przodujące są w mniejszości . . . . . . . . . . . . . . . . 255 Przypadek Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 Kapitalizm i protoprzemysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 Poczwórny model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 Czy schemat Bourgina można stosować jedynie w odniesieniu do Europy? . . . 263 Rolnictwo z przemysłem rozwieść się nie mogą . . . . . . . . . . . . 265 Przemysł opatrznościowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 Zmienne lokalizacje 268 Ze wsi do miasta i z miasta na wieś . . . . . . . . . . . . . . . . 270 Czy istniały przemysły wiodące? 272 Kupcy i cechy 274 Verlagssystem 276 Verlagssystem w Niemczech . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 Kopalnie i kapitalizm przemysłowy . . . . . . . . . . . . . . . . 281 Kopalnie Nowego Świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 Sól, żelazo, węgiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Manufaktury i fabryki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Rodzina Vanrobais w Abbeville . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 Kapitał i rachunkowość 294 O zyskach przemysłowych 297 Prawo Walthera G. Hoffmanna (1955) . . . . . . . . . . . . . . . 299 Transport i przedsiębiorstwo kapitalistyczne . . . . . . . . . . . . . 303 Transport lądowy 304 Flota śródlądowa 309 Na morzu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 10 Prawdy policzalne: kapitał i praca . . . . . . . . . . . . . . . . 322 Bilans jest raczej ujemny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 Rozdział IV Kapitalizm u siebie Na szczycie kupieckiej społeczności . . . . . . . . . . . . . . . . 327 Kupiecka hierarchia 328 Specjalizacja pojawia się jedynie u podstawy 329 Kupiecki sukces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 Dostawcy funduszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 Kredyt i bank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 Pieniądz kryje się lub krąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 Kapitalistyczne decyzje i strategie . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 Umysłowość kapitalistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 Handel dalekosiężny i główna wygrana . . . . . . . . . . . . . . 350 Uczyć się, zdobywać informacje . . . . . . . . . . . . . . . . . 355 „Konkurencja bez konkurentów” 360 Monopole w skali międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . 364 Nieudana próba stworzenia monopolu: rynek koszenili w roku 1787 . . . . . 368 Perfidia pieniądza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 Wyjątkowe zyski, wyjątkowe terminy . . . . . . . . . . . . . . . 374 Spółki i kompanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 Spółki: początki ewolucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 Spółki komandytowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383 Spółki akcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384 Niezbyt zaawansowana ewolucja 387 Wielkie kompanie handlowe mają swoich poprzedników . . . . . . . . . 388 Reguła trzech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389 Kompanie angielskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392 Kompanie i koniunktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395 Kompanie a wolność handlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397 I znów trójdzielność 399 Rozdział V Społeczeństwo, czyli „zbiór zbiorów” Hierarchie społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407 Wielość społeczeństw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408 Obserwacja wertykalna: ograniczona liczba uprzywilejowanych . . . . . . 410 Mobilność społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 Jak uchwycić zmianę? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418 Zbieżność koniunktur społecznych w Europie . . . . . . . . . . . . 420 Teoria Henri Pirenne’a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 We Francji: gentry czy szlachta urzędnicza? . . . . . . . . . . . . . 425 Od miasta do państwa: zbytek i ostentacja 431 Rewolucje i walka klas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436 Kilka przykładów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439 11 Porządek i nieład 443 Poniżej poziomu zerowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445 Wydostać się z piekła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452 Zaborcze państwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454 Zadania państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454 Utrzymanie porządku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456 Wydatki przekraczają wpływy: odwoływanie się do pożyczek . . . . . . . 458 Kastylijskie juros i asientos . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461 Angielska rewolucja finansowa: 1688–1756 . . . . . . . . . . . . . 463 Budżety, koniunktury i produkt narodowy . . . . . . . . . . . . . . 467 Pomówmy o finansistach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471 Poborcy podatkowi z Ferme Générale . . . . . . . . . . . . . . . 474 Polityka gospodarcza państw: merkantylizm . . . . . . . . . . . . . 479 Formujące się państwo wobec społeczeństwa i kultury . . . . . . . . . . 484 Państwo, gospodarka, kapitalizm 489 Bywa, że cywilizacje mówią: tak 490 Uczestnictwo w rozpowszechnianiu kultury: model krajów islamu . . . . . . 491 Chrześcijaństwo i towar: spór o lichwę 495 Czy purytanizm oznacza kapitalizm? . . . . . . . . . . . . . . . 501 Retrospektywna geografia wiele może wyjaśnić . . . . . . . . . . . . 504 Czy kapitalizm oznacza rozsądek? . . . . . . . . . . . . . . . . 507 Nowy styl życia: florenckie Quattrocento . . . . . . . . . . . . . . 512 Inne czasy, inny obraz świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514 Kapitalizm poza Europą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515 Handel dalekosiężny potrafi czynić cuda . . . . . . . . . . . . . . 515 Argumenty i intuicje Normana Jacobsa 518 Rola czynników politycznych, a tym bardziej czynników społecznych . . . . . 526 Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532 Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535 Spis map i wykresów w tekście . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593 Spis ilustracji 594 Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 597 Indeks nazw geograficznych i etnicznych . . . . . . . . . . . . . . 615