Dwie drogi

Wciągająca i barwna monografia Pawła Jasienicy poświęcona powstaniu styczniowemu. Kreśląc szerokie tło stosunków społeczno-politycznych i międzynarodowych, Paweł Jasienica analizuje przyczyny wybuchu i przebieg pierwszych miesięcy insurekcji. Okres przedpowstaniowy to tajne organizacje spiskowe, manifestacje patriotyczne krwawo tłumione przez władze carskie, okres żałoby narodowej, prowokacje policyjne, a także próby reform postulowanych przez Aleksandra Wielopolskiego i Andrzeja Zamoyskiego. Jasienica, zwolennik poglądu o wpływie jednostek na kształt historii, przedstawia dramat ludzkich postaw i emocji, kreśli sylwetki przedstawicieli rywalizujących obozów politycznych, zakulisowe rozgrywki i misterne kombinacje. Ich ofiarą pada ? zabity w sprowokowanym pojedynku ? Stefan Bobrowski, wuj Josepha Conrada, naczelnik Warszawy, sprawujący faktyczne zwierzchnictwo nad powstaniem w pierwszych miesiącach jego trwania. ?Bez tej postaci rozpoczęta walka mogła się łatwo przeistoczyć w artyleryjski niewypał? ? pisze Jasienica i dodaje: ?Dwa razy [los] wmieszał się w decydujący sposób w dzieje powstania styczniowego, obdarzając je dwoma niezastąpionymi ludźmi. Wtedy kiedy trzeba było wybuchającymi siłami politycznie pokierować, oraz wtedy gdy już tylko heroiczny finał mógł nadać sens zbyt długo trwającej walce. Obaj wybrańcy losu przypłacili swą rolę życiem. Że Traugutt doczekał się sławy, a Bobrowski zapomnienia, to już całkiem logiczne, skoro odpowiedzialni za główne błędy (oraz ich duchowi spadkobiercy) stali się naczelnymi prokuratorami?. Paweł Jasienica Właśc. Leon Lech Beynar (1909-1970), odznaczony pośmiertnie w 2007 roku Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski ? historyk, eseista, publicysta; autor słynnej syntezy dziejów Polski przedrozbiorowej (Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Rzeczpospolita Obojga Narodów). Uczestnik kampanii wrześniowej, oficer Armii Krajowej; po wojnie represjonowany. Od 1959 roku wiceprezes ZLP; ostatni prezes Klubu Krzywego Koła (1962). W 1964 jako jeden z 34 intelektualistów podpisał protest przeciwko polityce kulturalnej władz PRL. Od 1966 wiceprezes polskiego PEN Clubu. W 1968 wystąpił w obronie represjonowanych studentów, co spowodowało zakaz publikacji jego prac.