Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa

Wstęp, czyli to, czego autor właściwie nie chciał pisać……………. 17
Kraj w środku Europy………………………………………………………… 19
O czasach najstarszych……………………………………………………….. 21
Pierwsi ludzie na terytorium Czech • „Łowcy mamutów” • Neolityczne
nowinki • Epoka brązu • Epoka żelaza • Celtowie
• Germanie i Rzymianie
Przychodzą Słowianie………………………………………………………….26
Mit o praojcu Czechu • Przyjście Słowian • Awarowie • Państwo
Samona • Bitwa pod Wogastisburgiem • Zmiany w społeczeństwie
słowiańskim w VIII wieku • Upadek państwa Awarów
Wielkie Morawy………………………………………………………………….29
Pierwsze księstwa słowiańskie w Europie Środkowej • Pojawia
się chrześcijaństwo • Mojmir i Pribina • Misja Cyryla
i Metodego
• „Złodzieje owieczek” • Sukces w Rzymie • Tron
obejmuje Świętopełk • Metody uwięziony przez biskupów frankońskich
• Powrót Metodego • Śmierć Metodego i wygnanie jego
uczniów • Mojmir II następcą Świętopełka • Najazdy węgierskie
i upadek Wielkich Moraw
Awans Czech………………………………………………………………………40
Czechy usamodzielniają się • Podział Czech na plemiona, dynastia
Przemyślidów • Święty Wacław • Śmierć świętego Wacława
i jego kult • Bolesław I Srogi • Bitwa na Lechowym Polu • System
grodowy • Ślub Dobrawy i Mieszka • Bolesław II Pobożny
i założenie biskupstwa w Pradze • Biskup Wojciech • Wymordowanie
Sławnikowiców • Emigracja i śmierć biskupa Wojciecha
XI wiek: kryzys i nowe perspektywy…………………………………….50
Zmiany w Europie Środkowej w czasach ok. roku 1000 • Kryzys
państwa czeskiego po śmierci Bolesława II • Walki o tron
• Ponowna stabilizacja Czech zasługą księcia Oldrzycha
• Powstanie klasztoru w Sázavie • Rządy Brzetysława I • Najazd
na Gniezno w 1038 roku • Statuty Brzetysława • Książę Spycigniew
i „wygnanie Niemców” • Wratysław I, pierwszy czeski
król • Konflikt Wratysława z bratem Jaromirem i odnowienie
biskupstwa w Ołomuńcu
XII wiek: coraz bliżej Europy……………………………………………….58
Utrata stabilności państwa po śmierci Wratysława I • Władysław
I i osłabienie zasady senioratu • Walka o tron po śmierci
Władysława I • Zwycięstwo Sobiesława I w bitwie pod Chlumcem
i jego znaczenie • Władysław II, drugi czeski król • Czeski
udział w walkach Fryderyka Barbarossy z Mediolanem • Zmiany
cywilizacyjne w Czechach XII wieku: rozmach życia zakonnego,
kontakty z Ziemią Świętą, kolonizacja wewnętrzna • Walki
o tron po rezygnacji Władysława II • Powstanie Marchii Moraw
• Ugoda między Władysławem Henrykiem i Przemysłem Ottokarem
kończy okres walk o tron
Nadchodzi stulecie wielkich zmian……………………………………….66
Przemysł I Ottokar wykorzystuje konflikty w Niemczech • Czechy
królestwem • Złota Bulla Sycylijska • Zmiany cywilizacyjne
za czasów Przemysła I Ottokara: zakładanie miast, formowanie
się szlachty, przyspieszenie procesu kolonizacji • Osadnicy niemieccy
• Rozwój górnictwa • Biskup praski Andrzej i jego walka
o emancypację Kościoła • Rządy Wacława I: modernizacja kraju
dalej trwa • Najazd mongolski • Opanowanie ziem austriackich
Król żelazny i złoty……………………………………………………………..77
Założycielska pasja Przemysła II Ottokara • Zaangażowanie
króla w Prusach i na Litwie • Ciąg dalszy sporu o dziedzictwo
Babenbergów; bitwa pod Kressenbrun • Rozwód i nowy ślub
króla • Konflikt ze szlachtą • Konflikt z Rudolfem Habsburgiem
• Przegrana wojna 1276 roku • Bitwa na Morawskim Polu
i śmierć Przemysła II Ottokara • „Złe lata”
Powrót króla………………………………………………………………………85
Czeska szlachta w roli obrońcy państwa • Powrót królewicza
Wacława do Czech • Wzlot i upadek Zawiszy z Falkensztejnu
• Koronacja Wacława II • Wacław II i Polska • Fenomen Kutnej
Hory i reforma monetarna • Ciekawe zainteresowania króla
i próba założenia uniwersytetu • Fiasko polityki Wacława II
na Węgrzech • Imponujące zwycięstwo nad królem Albrechtem
i śmierć Wacława II • Krótkie rządy Wacława III
Czasy Jana Luksemburczyka……………………………………………….93
Poszukiwanie króla po wymarciu Przemyślidów • Henryk
Karyncki i Rudolf Habsburg • Królem Jan Luksemburczyk
• Problemy nowego króla w Czechach • Umowy z Domažlic
• „Nikt nie załatwi swojej sprawy bez czeskiego króla” • Kontynuacja
czeskiej ekspansji na Śląsku • Losy królewicza Karola
• „Włoska signoria” Luksemburgów • Spotkanie w Meranie
roku 1333 i powrót następcy tronu do Czech
Ojciec ojczyzny……………………………………………………………………99
Królewicz wzmacnia władzę królewską • Założenie arcybiskupstwa
w Pradze i budowa nowej katedry • Karol wybrany na
króla Niemiec • Śmierć króla Jana w bitwie pod Crécy • Śmierć
Ludwika Bawarskiego • Karol królem czeskim i niemieckim
• Założenie uniwersytetu i Nowego Miasta w Pradze • Karlštejn
• Nowe księgi ziemskie • Złota Bulla dla Niemiec • Maiestas
Carolina • Charakter polityki Karola IV; Praga jako centrum
Rzeszy
Koniec pięknych czasów……………………………………………………. 107
Koniec epoki Karola IV • Wielka schizma zachodnia
• Śmierć Karola IV • Wacław IV: mocne i słabe strony nowego
króla • Konflikt króla z arcybiskupem Janem z Jensztejnu
• Król otacza się mieszczanami i drobną szlachtą
W stronę burzy………………………………………………………………… 112
Tragiczny finał konfliktu króla z arcybiskupem: śmierć Jana
z Pomuka • „Jednota pańska” i pierwsza niewola króla • Mord
na Karlštejnie • Detronizacja Wacława IV w Niemczech • Nowa
eskalacja konfliktów wewnętrznych, druga niewola króla • Brak
bezpieczeństwa, klimat niepewności w społeczeństwie
Jan Hus…………………………………………………………………………… 117
Prekursorzy Husa • Pochodzenie i młodość przyszłego reformatora
• Sytuacja na uniwersytecie praskim pod koniec XIV wieku
• Wpływ Jana Wiklefa • Hus kaznodzieją w Kaplicy Betlejemskiej
• Konflikt na uniwersytecie i jego rozwiązanie: dekret
kutnohorski 1409 roku • Hus oskarżony przed papieżem • Hus na
soborze w Konstancji • Śmierć Husa na stosie 6 lipca 1415 roku
• Reakcja Czechów: powstanie ruchu husyckiego • Pielgrzymki
na góry, wzrost egzaltacji religijnej • Wybuch rewolucji: pierwsza
defenestracja praska i śmierć Wacława IV
W imię kielicha………………………………………………………………… 130
Husyci przejmują kontrolę nad Pragą • Cztery artykuły praskie
• Założenie Táboru • Pierwsza krucjata przeciw husytom
i jej porażka • Sejm w Čáslaviu • Fiasko drugiej krucjaty przeciw
husytom • Konflikty między husytami po porażce drugiej
krucjaty • Śmierć Žižki • Prokop Golý następcą Žižki • Husyci
przenoszą walki na terytorium wroga • Klęski krucjat pod
Tachovem 1427 roku i pod Domažlicami 1431 roku • Husyci
na soborze w Bazylei • Porażka radykałów pod Lipanami
1434 roku • Kompaktaty
Husycki król…………………………………………………………………….. 141
Krótkie panowanie Albrechta Habsburga • Władysław Pogrobowiec
• Wschodnioczeski landfryd i Jerzy z Podiebradów
• Jerzy z Podiebradów zarządcą ziemskim • Śmierć Władysława
Pogrobowca i wybór Jerzego na króla • Konflikt króla
Jerzego z papieżem • Wojna z Maciejem Korwinem • Śmierć
Jerzego i sukcesja Jagiellonów
Jagiellonowie w Czechach…………………………………………………. 144
Rządy Władysława II Jagiellończyka • Czechy „wracają do Europy”;
gotyk władysławowski i początki renesansu • Rozruchy
w Pradze 24 września 1483 roku • Pokój kutnohorski 1485 roku
• Konflikt szlachty z miastami • Władysławowski porządek
ziemski • Ugoda świętowacławska • Ludwik Jagiellończyk
• Katastrofa pod Mohaczem 1526 roku
Pierwsi Habsburgowie………………………………………………………. 155
Umowy wiedeńskie z roku 1515 • Ferdynand I królem Czech
i Węgier • Pojawienie się reformacji • Walki z Turkami: sułtan
oblega Wiedeń i zajmuje Budę • Konflikt stanów czeskich
z Ferdynandem w roku 1547 • Sobór trydencki: katolicyzm kontratakuje
• Rządy Maksymiliana II, „Czeska konfesja”
Praga magiczna……………………………………………………………….. 163
Rudolf II • Praga stolicą cesarstwa • Stronnictwo hiszpańskie
• Niepowodzenia Rudolfa II i List majestatyczny • Kolejne niepowodzenia
Rudolfa II i jego śmierć • Rządy Macieja Habsburga
i sprawa sukcesji • Ferdynand Styryjski
„Ohydna rebelia”………………………………………………………………. 168
Spór o kościoły w Broumowie i Hrobie • Zjazd stanów niekatolickich
w Pradze w maju 1618 roku • Druga defenestracja praska:
wybuch powstania • Rząd trzydziestu dyrektorów • Słabe strony
powstania • Fryderyk z Palatynatu czeskim królem • Bitwa
na Białej Górze i porażka powstania
Po Białej Górze………………………………………………………………….174
Znaczenie klęski na Białej Górze • Ukaranie uczestników
powstania • Konfiskaty i ich beneficjenci • Wojna toczy się
dalej • Sukcesy Wallensteina • Odnowiony porządek ziemski
• Wygnanie protestantów • Koniec pierwszego generalatu Wallensteina
• Do wojny przystępuje Szwecja • Drugi generalat
Wallensteina • Bitwa pod Lützen • Upadek Wallensteina i jego
śmierć • Następstwa upadku Wallensteina • Kontrofensywa
strony katolickiej i pokój praski w roku 1635 • Ostatnie lata
wojny trzydziestoletniej • Oblężenie Pragi w roku 1648 • Pokój
westfalski
„Mroki”……………………………………………………………………………. 185
Rekatolizacja, jej sukcesy i porażki • Epoka baroku • Jeszcze
o charakterze zmian w wyniku Białej Góry • Napięcia społeczne
po wojnie trzydziestoletniej • Wojny z Turkami • Zmiany
gospodarcze: zakładanie manufaktur • Sankcja pragmatyczna
i jej konsekwencje
Pod berłem Marii Teresy…………………………………………………… 197
Wojna o sukcesję austriacką • Utrata Śląska i Ziemi Kłodzkiej
• Wojna siedmioletnia • Zwycięstwa Austriaków pod Kolínem
i Domašovem • Następstwa utraty Śląska
Reformy Marii Teresy i Józefa II……………………………………….. 201
Reforma szkolnictwa • Rewolucja cywilizacyjna: wprowadzenie
obowiązku szkolnego • Problem poddaństwa osobistego
• Powstanie chłopskie we wschodnich Czechach w roku 1775
• Zniesienie poddaństwa osobistego • Patent tolerancyjny
• Kasata części klasztorów, konflikt Józefa II z papieżem i jego
polityka wyznaniowa • Reforma podatkowa • Zmęczenie społeczeństwa
reformami i rządy Leopolda II • Austria a wojny
napoleońskie
W wirach odrodzenia…………………………………………………………209
Fenomen Odrodzenia narodowego • Sytuacja języka i narodu
czeskiego w XVII i XVIII wieku • Josef Dobrovský i jego zasługi
• Czeska kultura na przełomie XVIII i XIX wieku i znaczenie
teatru • „Etap Dobrovskiego” i „etap Jungmanna” • Josef
Jungmann • Bale i sentymentalne piosenki, czyli wojna o duszę
narodu w czasach drobnomieszczańskiej idylli • Rękopisy • Znaczenie
Rękopisów i ich autorstwo
A jednak polityka………………………………………………………………220
Polityczne aspekty Odrodzenia • Sympatie prorosyjskie • Reakcje
na powstanie listopadowe w Polsce • Karel Hynek Mácha
• Zmiany w społeczeństwie: industrializacja i migracja do miast
• Pierwsze protesty robotnicze • František Palacký i Karel
Havlíček Borovský • Repeal
Rewolucyjne lata 1848–1849………………………………………………226
Wybuch Wiosny Ludów w Europie i w Austrii • Zebranie w Łaźni
świętego Wacława • Komitet świętowacławski • Sytuacja
w państwie Habsburgów komplikuje się: wypadki na Węgrzech
• Parlament Frankfurcki • Palacký pisze do Frankfurtu • Konflikty
między narodami Austrii • Zjazd słowiański • Drogi
Czechów i Niemców zaczynają się rozchodzić • Powstanie w Pradze
• Zniesienie pańszczyzny • Konserwatyści kontratakują:
Jelačić i Radecký • Październikowe powstanie w Wiedniu i jego
upadek • Cesarzem Franciszek Józef I • Rozwiązanie parlamentu
i konstytucja oktrojowana • Porażka rewolucji na Węgrzech
• Spisek majowy • Samotna walka Karla Havlíčka Borovskiego
i jego zesłanie
Absolutyzm Bacha…………………………………………………………….236
Powrót do absolutyzmu • Rozwój gospodarczy • Charakter
reżimu Bacha • Zesłanie i śmierć Karla Havlíčka Borovskiego
• Almanach Máj • Upadek systemu bachowskiego
Czechy w ramach Austrii 1860 –1867………………………………….239
W stronę demokracji: Patent lutowy • Czesi korzystają ze swobód
obywatelskich • Sokół • Staroczesi i młodoczesi • Napięcie między
Austrią i Prusami • Wojna prusko-austriacka w roku 1866
• Polityka austriacka po przegranej wojnie • Ugoda austro-węgierska
• Konstytucja grudniowa i wprowadzenie dualizmu
Czeska reakcja na dualizm………………………………………………..245
Rozczarowanie Czechów • „Obozy ludu” • Projekt Artykułów
fundamentalnych i jego upadek • Okres pasywnej opozycji
• „Polityka okruszków” • Czeskie sukcesy: podział uniwersytetu
i politechniki, rozwój nauki, sztuki i przemysłu • Ruch robotniczy
i powstanie partii socjaldemokratycznej • Walka o Rękopisy
Przed Wielką Wojną…………………………………………………………. 252
Pozycja Czechów w ramach Austro-Węgier przed I wojną światową
• Konflikt czesko-niemiecki • Punktacje • Rozporządzenia
językowe Badeniego • Pakt morawski • Tomáš Garrigue Masaryk
• Afera Hilsnera • Proces zagrzebski • Współpraca Czechów
ze Słowakami i narodami południowosłowiańskimi.
Wielka Wojna…………………………………………………………………… 261
Wybuch I wojny światowej • Stosunek Czechów do wojny
• Represje wobec Czechów • Masaryk rozpoczyna walkę przeciw
Austro-Węgrom • Sukcesy „akcji zagranicznej” • Legiony
czechosłowackie • Śmierć Franciszka Józefa I • Polityka cesarza
Karola I • Kryzys w zaopatrzeniu • Apel pisarzy czeskich
z maja 1917 roku • Deklaracja z 6 stycznia 1918 roku • Agonia
Austro-Węgier • Ogłoszenie niepodległości
Początki Pierwszej Republiki…………………………………………….. 271
Rodzi się nowe państwo • Deklaracja Martinska • Opanowanie
Słowacji • Opanowanie terenów niemieckich • Spór z Polską
o Śląsk Cieszyński • Przyłączenie Rusi Podkarpackiej • Problemy
związane z nowymi granicami
Burzliwe lata 1918–1920…………………………………………………… 278
Rewolucyjne Zgromadzenie Narodowe • Detronizacja Habsburgów
• Śmierć Štefánika • Rząd koalicji ogólnonarodowej
• Trudne następstwa wojny • Nowa waluta: korona czechosłowacka
• Reformy społeczne • Wybory samorządowe • Vlastimil
Tusar premierem • Fala nastrojów rewolucyjnych i problem
transportów do Polski • Rozruchy w grudniu 1920 roku • Założenie
Komunistycznej Partii Czechosłowacji
Złote lata dwudzieste…………………………………………………………284
Stabilizacja Czechosłowacji • Sojusz z Francją i Mała Ententa
• Osłabienie międzynarodowej pozycji państwa: Rapallo, Locarno
• Aktywizm niemiecki • Rozdrobnienie sceny politycznej
• Znaczenie „Zamku” • Skomplikowana struktura narodowościowa
państwa • Przykłady nacjonalizmu czeskiego • Spory
czesko-słowackie i czechosłowakizm • Pozytywne strony współżycia
czesko-słowackiego
Lata przełomu…………………………………………………………………..293
Rozwój kultury czeskiej w czasie Pierwszej Republiki • Afera
Tuki • Bolszewizacja Komunistycznej Partii Czechosłowacji
• Wielki kryzys • Radykalizacja ludności: Słowacy • Radykalizacja
ludności: Niemcy • Sudetendeutsche Partei i Konrad Henlein
• Wyborcze zwycięstwo SdP 1935 roku • Układ sojuszniczy ze
Związkiem Radzieckim i Francją • Czechosłowacja polem walki
z nazizmem: przypadki Teodora Lessinga i Rudolfa Formisa
Walka o przeżycie…………………………………………………………….. 301
Dymisja prezydenta Masaryka • Wybory nowego prezydenta:
blok grudniowy i jego porażka • Prezydentura Beneša: przygotowania
do wojny • Kryzys w Partii Sudetoniemieckiej i nieudany
kompromis czesko-niemiecki • Anszlus Austrii • Program karlowarski
• Mobilizacja majowa • Misja Runcimana • Czwarty
plan • Próba powstania Niemców sudeckich • Spotkanie w Berchtesgaden
• Ultimatum z 19 września 1938 roku • Przyjęcie
ultimatum i upadek rządu Hodžy • Współpraca Hitlera z Polską
i Węgrami • Spotkanie w Godesbergu • Mobilizacja wrześniowa
• Konferencja w Monachium • Kapitulacja
Druga Republika……………………………………………………………… 317
Kampania Hitlera przeciw Czechosłowacji się nie kończy • Zmiana
klimatu politycznego w państwie • Ograniczenie liczby partii
politycznych • Rząd Rudolfa Berana • Autonomia dla Słowacji
• Prezydentem Emil Hácha • Powstanie Republiki Słowackiej
• Okupacja reszty Czechosłowacji
Pod protektoratem Hitlera…………………………………………………323
Utworzenie Protektoratu Czech i Moraw • Wspólnota Narodu
• Ruch oporu • Emigracja niepodległościowa • Demonstracje
w Pradze jesienią 1939 roku i odwet nazistów • Centralne
Dowództwo Krajowego Ruchu Oporu • Czeski i słowacki udział
w walkach na Zachodzie • Rozwój ruchu oporu i zastąpienie protektora
von Neuratha przez Reinharda Heydricha • „Sukcesy”
Heydricha • Zamach na Heydricha • Heydrichiada • Współpraca
czechosłowacko-radziecka • Sytuacja na Słowacji • Słowackie
Powstanie Narodowe • Operacja karpacko-dukielska • Czeski
ruch oporu w defensywie
Koniec wojny…………………………………………………………………….339
Odnowienie państwa na terenach wyzwolonych • Utrata Rusi
Podkarpackiej • Idea wygnania Niemców i Węgrów • Nowy
system polityczny • Program koszycki • Skład nowego rządu
• Sytuacja w protektoracie pod koniec wojny • Powstanie w protektoracie
• Walki w Pradze • Wyzwolenie
Dziwna demokracja…………………………………………………………..345
Cienie wyzwolenia: zemsta na Niemcach • Pozycja Słowacji
• Dekrety retrybucyjne • Nacjonalizacja • Front Narodowy
• Wysiedlenie Niemców • Wybory w maju 1946 roku • Komuniści
dążą do przejęcia władzy • Stalin zakazuje Czechosłowacji
przyjęcia Planu Marshalla • „Mały pucz” na Słowacji
Praski pucz………………………………………………………………………353
Konflikt sił demokratycznych z komunistami w rządzie • Dymisja
części ministrów • Walka o sposób rozwiązania kryzysu
• Milicje Ludowe • „Komitety działania” w drodze po władzę
• Bierność demokratów • Zwycięstwo komunistów
W mrokach stalinizmu………………………………………………………356
Wybory w maju 1948 roku • Nowa konstytucja i dymisja prezydenta
Beneša • Terror komunistów • Procesy polityczne: Milada
Horáková, Heliodor Píka i inni • Rewolucja pożera swoje dzieci:
Rudolf Slánský • Bilans terroru • Emigracja • Problemy
gospodarcze
W mrokach poststalinizmu………………………………………………..362
Reforma waluty w roku 1953 • Czechosłowacka wersja „odwilży”
• Antonín Novotný pierwszą osobą w państwie • Konstytucja
z roku 1960 • Sytuacja szarego człowieka poprawia się
Dyskretny urok lat sześćdziesiątych……………………………………365
Względna liberalizacja reżimu w latach sześćdziesiątych • Tchórze
Škvoreckiego • Nowa Fala i sukcesy czechosłowackiego kina
• Frakcja reformatorska w KPCz • IV zjazd Związku Pisarzy
Czechosłowackich w roku 1967 • Wydarzenia strahovskie • Alexander
Dubček pierwszym sekretarzem KPCz
Praska Wiosna………………………………………………………………….369
Rozpoczęcie reform • Rząd Oldřicha Černíka • Program działania
• Zniesienie cenzury i aktywizacja społeczeństwa • Niepokój
„bratnich partii” • Dwa tysiące słów • Rosnące napięcie na linii
Praga–Moskwa • Inwazja Układu Warszawskiego
Okupacja…………………………………………………………………………. 373
Protesty przeciw okupacji i krach planów okupanta • Rozmowy
w Moskwie i protokół moskiewski: kapitulacja ekipy Dubčeka
• Degrengolada obozu reform • Federalizacja państwa • Samospalenia
Jana Palacha i innych • Wydarzenia hokejowe • Gustáv
Husák pierwszym sekretarzem • Demonstracje w sierpniu
1969 roku • Represje przeciw zwolennikom reform • Znaczenie
wydarzeń z lat 1968–1969.
Wnioski ponad wszystko…………………………………………………….380
Wnioski z wydarzeń kryzysowych po XIII zjeździe KPCz • Życie
na emigracji • Społeczność dysydentów • Karta 77 i reakcja
reżimu na nią • Kryzys bloku wschodniego • Reformy Gorbaczowa
w ZSRR
Zmierzch i upadek dyktatury……………………………………………..385
Dylematy kierownictwa KPCz • Miloš Jakeš sekretarzem
generalnym • Aktywizacja społeczeństwa • Lidové noviny
• Demonstracje w Bratysławie i Pradze • Miedzynarodowa izolacja
kierownictwa KPCz • Tydzień Palacha • Petycja Kilka
zdań • Demontaż komunizmu w Polsce i na Węgrzech • Pobicie
uczestników manifestacji 17 listopada 1989 roku w Pradze
• Strajk w teatrach i na uczelniach • Masowe demonstracje
• Forum Obywatelskie i Społeczeństwo Przeciwko Przemocy
• Rząd Mariana Čalfy • Václav Havel prezydentem
W nowej rzeczywistości…………………………………………………….. 391
Zmiany w polityce i społeczeństwie • Pierwsze wolne wybory
• Prywatyzacja • Problemy w stosunkach czesko-słowackich
• Rozpad OF a VPN, formowanie nowych partii politycznych
• Wybory w czerwcu 1992 roku • Kryzys w stosunkach czesko-
-słowackich • Podział Czechosłowacji • Powstanie Republiki
Czeskiej 1 stycznia 1993 roku
Spis wykorzystanej literatury…………………………………………….397
Pochodzenie zdjęć…………………………………………………………….. 401
Indeks osobowy…………………………………………………………………403