Akcja utworu rozgrywa się na Podolu w miejscowości Szabasowa i jej okolicach jesienią 1943 roku. Bohaterami są znani autorowi ludzie wspomniani nazwiskiem lub pseudonimem, którzy prowadzą walkę z Niemcami oraz miejscową policją ukraińską.
Powieść ukazuje zagładę i chaos powstały podczas II wojny światowej. Wszechobecna jest śmierć i cierpienie. Dla bohaterów Czarnego potoku jedynym ratunkiem zatrzymania człowieczeństwa jest powrót do zasad elementarnych oraz pozostawienie w sobie resztek rozumu, a znamieniem człowieka jest jego pamięć. Dla osób przedstawionych w powieści lepiej jest oszaleć niż stracić wolność.
"Kiedy do Szabasowej zajechali na motocyklach szupowcy, gabe Gudeł szedł uliczką i napukiwał kosturem zachodzące święto Pesach. Otoczyli go i ten najwyższy uderzył gabe pałką gumowa w skroń. Pod synagogą był dół z wapnem i tam go w tym dole postawili, a spędziwszy chłopców z chajderu Mechutena, kazali polewać wodą omdlałego Gudeł. Popędzani harapami chłopcy nosili wodę i lali na głowę duszącego się w wapnie. Oprzytomniawszy Gudeł wyciągał ręce, chwytał palcami brzeg sypkiej ziemi."