Mistrzowie ilustracji: Jan Marcin Szancer

Gdy byłam dzieckiem marzyłam o dwóch rzeczach, choć nie, nadal są one w mojej sferze marzeń, tylko teraz przynajmniej zdaję sobie sprawę z tego, że nigdy nie będą w moim zasięgu.
Kiedy byłam dzieckiem marzyłam o dwóch rzeczach: by mieć piękny głos i ładnie śpiewać oraz mieć talent plastyczny, by móc rysować tak, jak autor moich ulubionych ilustracji. Dzieckiem już nie jestem, ale nadal moim mistrzem w tej dziedzinie pozostaje niedościgniony Jan Marcin Szancer, któremu oddałam serce niemal 35 lat temu i który, jeśli chodzi o „mężczyzn mojego życia”, nigdy nie spadł z tego piedestału podziwu, uwielbienia, szacunki i miłości.





Kim jest, kim był Szancer?

Grafik, rysownik, scenograf, kostiumograf, stały współpracownik i bliski przyjaciel Jana Brzechwy. Profesor warszawskiej ASP. Jednak w pamięci pokoleń Polaków zapisał się na stałe jako wybitny ilustrator książek dla dzieci. Nazywany był "królem ilustratorów" czy "malarzem dziecięcych marzeń", zasłynął jako ilustrator setek książek, a jego prace to ścisły kanon owej literatury.
Myślę, że pokolenia dzieciaków wychowanych szczególnie na utworach Brzechwy, Zarembiny, Bechlerowej, Januszewskiej, ale też cyklu „Baśni Polskich” czy różnych wydań baśni i legend, doskonale kojarzą jego charakterystyczny styl.











Życie:

Jan Marcin Szancer urodził się jako najmłodsze dziecko (miał jeszcze dwóch braci i siostrę) w wpływowej krakowskiej rodzinie żydowskiej. Bardzo propolskiej, o czym świadczy zmiana pisowni nazwiska z Sancer na Szancer. Jej członkowie działali zarówno na polu nauki, biznesu jak i polityki.
Jan Marcin jako dziecko niczym szczególnym się nie wyróżniał, jak większość nie lubił się uczyć i często wagarował, a na stwierdzenia rodziców „co z ciebie wyrośnie” odpowiadał, że będzie malarzem, choć rodzina bardziej widziała go w zawodzie farmaceuty. Niestety wakacje u wujostwa skutecznie utwierdziły go w przekonaniu, że zawód aptekarza to nie jest to, o czym marzy.
Szancer, jak sam wspomina, nabrał wówczas "nieprzepartego wstrętu" do farmakologicznych zapachów.





Pierwsze lekcje rysunku zaczął pobierać od Leonarda Stroynowskiego, malarza i pedagoga związanego z krakowskim środowiskiem artystycznym. Stroynowski mieszkał u Szancerów, ale nie mogąc regularnie płacić za czynsz, spłacał dług korepetycjami. To dzięki niemu przyszły artysta poznał tajniki perspektywy i ludzkiej anatomii. Pierwszą modelką malarza stała się jego mama - Stanisława.
Pierwszym kierunkiem studiów, jaki wybrał, była historia, ale, mimo sprzeciwu rodziców, zrezygnował z niej i podjął naukę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Trafił do pracowni Józefa Mehoffera i Karola Frycza. Równocześnie uczył się w szkole dramatycznej, jednak występy na scenie utrudniała mu trema, dlatego grywał jedynie epizody.
Po studiach podjął pracę grafika w wydawnictwach "Ilustrowanego Kuriera Codziennego", a także współpracował z licznymi czasopismami i oficynami wydawniczymi.

Twórczość:

"...Ty będziesz robił ilustracje — powiedział mi Ksawery Dunikowski. Bardzo się obraziłem...”












Charakterystyczna sygnatura "jms" pojawiła się po raz pierwszy w 1944 roku w książce "Koziołeczek". Odtąd była stale obecna na wszystkich jego rysunkach.

Styl:

„Elegancja szancerowskich postaci jest jawną kpiną z peerelowskiej siermięgi – jego bohaterów wyróżnia nie tylko strój, ale także powściągliwość gestów, wyrafinowany szyk przeniesiony z innej epoki. […] Zdumiewa u Szancera rozmach miejskich pejzaży. Czy to warszawskie Powiśle, czy paryski Montmartre, czy panorama krakowskiego Rynku z lotu ptaka – każda z tych scenerii ma swoją specyfikę i klimat, grafik sporządza niejako esencję architektonicznego stylu malując lekko i nonszalancko detal. Erudycja Szancera jest przedmiotem zazdrości wielu ilustratorów. Jego meble są stylowe, kostiumy – wyrafinowane, jego karoce są prawdziwie królewskie, każda tralka, gzyms i balkon noszą piętno epoki.”





„Prace Szancera charakteryzuje bogactwo szczegółów. Jego znak rozpoznawczy to wielki rozmach, złożona, ale jednocześnie nieprzeładowana, swobodna kompozycja. Raz tworzył monochromatyczne ilustracje w stonowanej kolorystyce, brązach i zieleniach, innym razem zaskakiwał feerią barw. Częstą posługiwał się ptasią lub żabią perspektywą, co świadczy o opanowanym do perfekcji warsztacie. Malował charakterystyczne smukłe ludzkie postacie o wyrazistych twarzach i ekspresyjnym spojrzeniu oraz antropomorficzne zwierzęta i przedmioty. Potrafił wyczarować na ilustracjach fantastyczne światy albo zabrać w symboliczną podróż do minionej epoki. Malując postaci, starał się przeniknąć ich charakter, uchwycić indywidualizm i psychologiczną głębię. Inspirowało go wielu artystów polskich i zagranicznych, ale był daleki od naśladowania kogokolwiek. Jak sam mówił, cudza sztuka uczyła go wnikliwie patrzeć, odkrywać piękno szczegółów.”





„Szancer był wychowany w tradycji młodopolskiej i chciał poukładanego i łagodnego świata w książkach dla dzieci”

„Widzę to co czytam. Widzę dokładnie postacie, twarze, wyobrażam sobie charaktery. I to właśnie chcę przekazać młodziutkiemu czytelnikowi i przekonać go do moich postaci.”





„Chciał być malarzem, tworzyć monumentalne dzieła, został najwybitniejszym ilustratorem książek dla dzieci i młodzieży. Dla grafików, ilustratorów to absolutny ideał, mag. Czarodziej wyobraźni, ambasador wyobraźni, to tylko nieliczne z imion opisujących magiczną moc jego twórczości, dzięki której bez reszty zawładnął i ukształtował wyobraźnię wielu pokoleń Polaków. Trudno znaleźć czytelników, których nie uwiódł delikatnymi, subtelnymi twarzami ludzi o pięknych oczach, smukłych sylwetkach, bajkowym mikrokosmosem pełnym chrząszczy, biedronek, koników polnych, motyli i krasnoludków.”

Wszystkie cytaty pochodzą z powyższych źródeł.