Jan Karski recenzja

Powieść to i jednocześnie nie powieść. Fikcja występuje tu na równych prawach ze streszczeniem wspomnień Karskiego wydanych jeszcze podczas wojny oraz transkrypcją fragmentu filmu Shoah. Jednocześnie autor nie chce mieszać tych trzech form, każdej z nich wyznacza swoje miejsce.

Mamy więc pierwszą część powieści, szczegółowo opisującą wywiad z Janem Karskim nakręcony przez Claude'a Lanzmanna. Wyjątkowe skupienie nie tylko na słowach polskiego kuriera, ale także na jego mimice, grymasach, spojrzeniach czynią z tej części coś więcej niż tylko opis widzianego obrazu. To także próba wniknięcia wgłąb psychiki człowieka, który doświadczył czegoś niewytłumaczalnego, czegoś, co nigdy nie powinno zaistnieć – nieczłowieczeństwa.

Jan Karski, członek polskiego ruchu oporu, był kurierem pomiędzy partyzantami a rządem generała Sikorskiego. W 1942 roku ma wyruszyć z nietypową misją – przekazać Aliantom informację o eksterminacji Żydów. Żeby nadać temu świadectwu więcej siły, przenika do warszawskiego getta oraz obozu w Izbicy Lubelskiej. To co zobaczy w tych dwóch miejscach zmieni jego życie na zawsze.

Pierwsza część książki, pomimo pozorów obiektywności, stara się pokazać « człowieka, który wie » i jego bezbronność wobec tej wiedzy. Człowieka, który od 35 lat nie przespał spokojnie ani jednej nocy, ponieważ żaden człowiek nie może przejść obojętnie obok takiego kataklizmu ludzkości jakim była eksterminacja Żydów podczas II-giej Wojny Światowej. Kim są jednak aktorzy, scenarzyści i reżyserzy tej gigantycznej tragedii ? Jeśli nie ludźmi, to kim ?

Te pytania wracają z całą siłą w trzeciej części książki, najbardziej fikcyjnej. Autor, uwolniony od sztywnej struktury pseudo-dokumentu, przenika wgłąb świadomości swojego bohatera, starając się zrozumieć jego bezsilność wobec swoistego końca ludzkości pokazanego w Shoah. Karski staje się figurą klęski humanizmu, rozciągając odpowiedzialność za eksterminację nie tylko na nazistów, ale również Aliantów nie mogących, nie chcących uwierzyć w prawdziwość słów posłańca z getta warszawskiego.

Powracanie do tych wydarzeń w 2009 roku (I wydanie we Francji) ma jeszcze sens ? Sądząc po dość burzliwym przyjęciu tej powieści – temat nie stracił na aktualności. Tak samo jak sens istnienia Unii Europejskiej, być może najważniejszego gwaranta pokoju w Europie.