Zgubna pycha rozumu : o błędach socjalizmu

Friedrich August von Hayek (1899–1992) austriacki ekonomista i filozof polityczny. Otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii w 1974 r. wraz z G. Myrdalem. W 1931 r. objął Katedrę Ekonomii i Statystyki w London School of Economics. Od 1950 r. był profesorem nauk społecznych i moralnych w Uniwersytecie w Chicago. W latach 1962–1967 wykładał politykę gospodarczą we Fryburgu Bryzgowijskim (RFN). Wywarł istotny wpływ na dyskusje w zakresie ekonomii i filozofii polityki w ostatnich dziesięcioleciach XX w. Wpływ jego myśli objął kraje Zachodu i Europy Środkowo-Wschodniej, przyczyniając się do podważenia zasadności kolektywizmu w gospodarce, w życiu społecznym i w polityce. Opublikował m.in.: Geldtheorie und Konjunkturtheorie (1929), The Pure Theory of Capital (1941), Drogę do zniewolenia (The Road to Serfdom) (1944, pol. wyd. 1988/1996), Indywidualizm i porządek społeczny (Individualism and Economic Order) (1948, pol. wyd. 1998), Nadużycie rozumu (The Counter-Revolution of Science. Studies on the Abuse of Reason) (1952, pol. wyd. 2002), The Constitution of Liberty (1960), Law, Legislation and Liberty. A New Statement of the Liberal Principles of Justice and Political Economy, t.1-3 (1973 1979). Zgubna pycha rozumu. O błędach socjalizmu (The Fatal Conceit. Errors of Socialism) jest jego ostatnią książką, której wydanie w 1988 roku omal nie zostało uniemożliwione przez pogorszenie się stanu zdrowia autora. Bez wątpienia stanowi ona podsumowanie najważniejszych idei Hayeka w zakresie filozofii społecznej i politycznej w powiązaniu z teorią ekonomii i teorią ewolucji. Hayek twierdzi, że życie społeczne może się rozwijać we wszystkich dziedzinach, jeśli członkowie społeczności cieszą się wolnością jednostkową. Rozwój gospodarczy i zależna od niego możliwość utrzymania przy życiu coraz liczniejszych ludzkich społeczności w coraz lepszych warunkach bytowania, podważają neomaltuzjańską tezę, iż ograniczone zasoby zmuszają ludzkość do zmniejszania przyrostu naturalnego. Państwo jest instytucją niezbędną w życiu społeczeństw, lecz zakres jego działania powinien być tak określony, by samorzutne procesy społeczne nie napotykały na przeszkody. Wszelkie odmiany kolektywizmu (totalitaryzmu) mają swe źródło, zdaniem Hayeka, w intelektualnym błędzie: niezrozumieniu złożoności życia społecznego i gospodarki, i w towarzyszącym mu próbom narzucania projektów zorganizowania społeczeństw według planu, który jest prymitywny i oparty na fałszywych przesłankach. Atrakcyjność ideologii kolektywistycznych ma swe źródło przede wszystkim w racjonalistycznej pysze intelektualistów i przedstawicieli mediów („pośredników w handlu ideami z drugiej ręki”) oraz w manipulacjach językiem, który staje się Orwellowską „nowomową”, deformującą obraz rzeczywistości. Ustrój demokratyczny w tych warunkach ukazuje swe złowrogie oblicze, gdyż sprzyja rozpowszechnianiu się ideologii, które podważają wartość wolności jednostkowej. Przed polityką stoi zatem zadanie ustrojowego ograniczania nadużyć demokracji. Na intelektualistach niezmiennie spoczywa obowiązek wierności prawdzie.