Stanisław August Poniatowski i Europa wieku świateł. Tom 2

Drugi tom dzieła Jeana Fabre’a to opis tragicznego panowania jednego z najlepiej wykształconych i najbardziej energicznych władców Polski. Razem z francuskim badaczem śledzimy dążenia Stanisława Augusta do zreformowania państwa, które w pierwszej połowie XVIII w. utraciło suwerenność. Poznajemy nie tylko zakrojone na szeroką skalę największe osiągnięcia króla, choćby powołanie Komisji Edukacji Narodowej czy uchwalenie Konstytucji 3 maja, lecz także codzienną troskę o podźwignięcie kraju z upadku metodą drobnych kroków, tak aby nie zauważyły tego mocarstwa rozbiorowe.

Wnikliwe studium biograficzne i psychologiczne monarchy, bez ukrywania jego wad i słabości, jest historią złudzeń i stopniowego rozstawania się z nimi, historią zderzenia szlachetnych intencji z realiami ustroju Rzeczypospolitej, jej militarną i finansową mizerią, warcholstwem i skorumpowaniem znacznego odłamu jej elit. Jest zarazem zbiorowym portretem najbliższego otoczenia króla. Królewska korespondencja ukazuje Stanisława Augusta jako osobę potrafiącą wykorzystać dla dobra kraju każdego przejeżdżającego przez ziemie polskie specjalistę. Znajduje więc wspólny język z przedstawicielami polskiego i przede wszystkim europejskiego oświecenia: politykami, filozofami, literatami, artystami, ekonomistami, botanikami, aby swoje kosmopolityczne spojrzenie przekuć w czyn patriotyczny. Tak wszechstronne rozumienie polityki sprawiło, że pomimo ostatecznej klęski państwa w starciu z zewnętrzną przemocą, nie wszystko zostało zaprzepaszczone.