Rezydencje rodu Mniszchów w czasach saskich

Wprowadzenie 9

CZĘŚĆ I. Ród Mniszchów 25

Rozdział 1. Zarys dziejów Mniszchów do końca XVII wieku – budowanie podstaw znaczenia rodu 27
A. Mikołaj Mniszech (ok. 1482–1553), starosta łukowski 30
B. Jerzy Mniszech (zm. 1613), wojewoda sandomierski 31
C. Maryna Mniszchówna (1588/1589–1614), caryca Rosji 35
D. Franciszek Bernard Mniszech (zm. 1661), starosta sanocki 41
E. Jerzy Jan Mniszech (zm. 1693), wojewoda wołyński 42
Rozdział 2. W dążeniu do arystokratycznego stanu i wysokich urzędów 43
A. „Hrabiowie z Kończyc Wielkich na Ossowicy” 43
B. „Cesarz Wachlarz z Piór daje” – legendarne dzieje rodu 44
C. Mniszchowie – marszałkowskie znaczenie rodu 47
a. Marszałkowie wielcy i nadworni w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim 47
b. Kompetencje marszałków 52
c. Nominacje Mniszchów na urząd marszałkowski 58
d. „Laska Marszałkowska, per successionem […] dziś w Ręku Pańskich [sic!] zakwitająca” jako insygnium władzy 58

CZĘŚĆ II. „Wielki prorok, nieśmiertelnego imienia i wiecznej chwały” – Józef Wandalin Mniszech (1670–1747) 75

Rozdział 1. Rys biograficzny 77

Rozdział 2. Rezydencje marszałka wielkiego koronnego 89
A. Zamek w Laszkach Murowanych – gniazdo rodowe Mniszchów 89
a. Dzieje castrum – w posiadaniu Herburtów, Tarłów i Mniszchów 92
b. Przemiany architektury: fortalicja i zamek 96
c. Geneza formy architektonicznej budowli z czasów marszałka 99
d. Rekonstrukcja układu wnętrz, ich funkcji i wyposażenia 100
e. Otoczenie zamku: fortyfikacje i ogród 120
B. Pałac w Warszawie przy ul. Senatorskiej – rezydencja marszałka w mieście sejmowym i rezydencjonalnym 126
a. Dzieje posesji w XVI–XVIII wieku 129
b. Rekonstrukcja architektury pałacu w czasach Józefa Wandalina Mniszcha 135
c. Rekonstrukcja układu wnętrz i ich funkcji 139
d. Saska geneza architektury pałacu 141
e. Dyskusja o autorstwie projektu: Burkhard Christoph von Munnich 153
f. Ukształtowanie otoczenia pałacu – ogród, dziedziniec paradny i dekoracja rzeźbiarska ogrodzenia 155
C. Pałac w Dęblinie 178
a. Historia dęblińskiego założenia rezydencjonalnego 178
b. Rekonstrukcja architektury pałacu w czasach Józefa Wandalina Mniszcha 184
c. Rekonstrukcja układu wnętrz i ich funkcji 185
D. Dwór starościński w Jaworowie 191
a. Dobra jaworowskie w XVI–XVII wieku 191
b. Rekonstrukcja dworu Jana III Sobieskiego we władaniu Józefa Wandalina Mniszcha 193
E. Brzostowica Wielka – dwór wiejski w pobliżu miasta sejmowego Grodna 198
a. Dziedzictwo litewskiego rodu Chodkiewiczów i losy dóbr 198
b. Zabudowania w Brzostowicy w dobie Mniszchów 199
Rozdział 3. Józef Wandalin Mniszech – koneser i inicjator fundacji 201

CZĘŚĆ III. „Senator pierwszy, od potomności godzien w cedrze wierszy” – Jerzy August Wandalin Mniszech (1715–1778) 207

Rozdział 1. Rys biograficzny 209

Rozdział 2. Rezydencje przywódcy kamaryli 221
A. Pałac w Gdańsku – symbol gospodarczej i politycznej obecności marszałka w stolicy handlu 221
a. Historia budowy rezydencji 222
b. Rekonstrukcja architektury pałacu 230
c. Rekonstrukcja układu i funkcji wnętrz 240
d. Otoczenie pałacu 247
B. Podkarpacka rezydencja w Dukli 261
a. Historia pałacu 261
b. Rekonstrukcja formy architektonicznej w czasach senatora Mniszcha 265
c. Rekonstrukcja układu wnętrz 265
d. Ogrodowo-obronne otoczenie pałacu 276
e. Dukla jako miasto rezydencjonalne 278
Rozdział 3. Jerzy August Mniszech – stosunek do sztuki 295

CZĘŚĆ IV. „Orderów polskich kawaler […] przykład miłości ojczyzny” – Jan Karol Wandalin Mniszech (1716-1759) 307

Rozdział 1. Rys biograficzny 309

Rozdział 2. Rezydencje podkomorzego wielkiego litewskiego 317
A. Rezydencja miejska – pałac warszawski przy ul. Miodowej 317
a. Dzieje posesji 318
b. Rekonstrukcja formy architektonicznej w czasach Jana Karola Mniszcha 319
c. Rekonstrukcja programu funkcjonalno-artystycznego pałacowych wnętrz 323
d. Otoczenie pałacu w czasach podkomorzego 339
B. Wiśniowiec – dziedzictwo królewskiego rodu Wiśniowieckich 344
a. Historia fortalicji-pałacu Wiśniowieckich i Mniszchów 349
b. Forma architektoniczna pałacu i jej geneza 361
c. Rekonstrukcja układu wnętrz i ich funkcji 366
d. Otoczenie pałacu – oficyny i pawilony 398

Rozdział 3. Jan Karol Mniszech – spadkobierca rodowej tradycji fundacyjnej 407

Podsumowanie 411

Bibliografia 419

Źródła rękopiśmienne 419

Źródła drukowane 428

Opracowania 430

Aneksy źródłowe 459
Aneks 1. Fragmenty korespondencji z 1714 roku z Archiwum Mniszchów dotyczące wykonania laski marszałkowskiej dla Józefa Wandalina Mniszcha, [w:] Archiwum Mniszchów. Listy różnych osób z lat 1713–1776. Lit V–W 461
Aneks 2. Relacyja pogrzebu ś. p. J W[ielmo]żnej Imci pani Konstancyji z Tarłów Mniszchowej, marszałkowej wielkiej koronnej w Zamościu u WW. OO. Reformatów odprawionego przez trzy dni a die 3 Febr. 1740 Anno, [w:] Rękopisy Biblioteki Poturzyckiej Dzieduszyckich. Odpisy materiałów dotyczących historii Polski z lat 1679–1759 467
Aneks 3. Opisanie pałacu Laszek Murowanych [1815], [w:] Zbiór Aleksandra Czołowskiego. Inwentarze z opisami zamków na Rusi Czerwonej, XVII–XIX w. 473
Aneks 4. Regestr mobilium i innych rzeczy Ś.P. J.W. Mniszcha podkomorzego WW [sic!] Lit. w pałacu jaworowskim znajdujących się 481
Aneks 5. Wizyja pałacu na ulicy Miodowej w Warszawie, tudzież dworku na Szolcu [sic!], przy Warszawie stojących. Niegdyś ś.p. J.W. Imci p. Mniszcha Podkomorzego W.X.Litt. dziedzicznych, Roku Pańskiego 1760 expedyjowana 487
Aneks 6. Regestr mobiliów i inszych rzeczy Ś.P. J.W. Mniszcha podkomorzego W.W.X.Litt. w pałacu warszawskim znajdujących się do przewiezienia trudnych 517
Aneks 7. Regestr garderoby, różnych rzeczy i sprzętów Ś.P. J.W. Pana Mniszcha podkomorzego W.W.X.Litt. z Warszawy do Dęblina sprowadzonych 539
Aneks 8. Regestr rzeczy Ś.P. J.W. Mniszcha podkomorzego WW.X.Litt. z Gołębia do Dęblina sprowadzonych 559

Wykaz skrótów 563
Spis plansz 565
Spis ilustracji 569
Indeks osób 581
Indeks miejscowości 597
Uwagi redakcyjne i techniczne 603
Summary 605
Zusammenfassung 609