Opinia na temat książki Po Zagładzie. Praktyki asymilacyjne ocalałych jako strategie zadomawiania się w Polsce (1944/45–1950)

Na pierwszy plan wysuwa się żydowskie doświadczenie rozumiane jako ważąca na losie jednostki „konfrontacja z czymś, co dla niej trudne, obce, zagrażające, której z reguły towarzyszą silne doznania psychiczne i fizyczne”. Oczywiście, jego uchwytność jest zawsze dyskusyjna. Nie sposób dotrzeć do wszystkich, którzy ocaleli, ale w żaden sposób nie zaistnieli w dokumentach ani statystykach. Z kolei ci, o których świadczą dokumenty, często nie zostawili żadnych informacji o własnych motywacjach. Sam język pism urzędowych też nie daje ich pełnego obrazu, gdyż dodatkowo uwikłany jest w powojenną poetykę eufemizowania, przemilczania i niedopowiedzeń, stosowaną wobec słowa „Żyd” i jego derywatów. Możemy opierać się jedynie na takich źródłach, do jakich dotarła Koźmińska--Frejlak. I mamy wielkie szczęście, że dotarła do nich badaczka świadoma ich fragmentaryczności, bo mimo fundamentalnych utrudnień udało się jej napisać książkę na swój sposób paradoksalną, opartą na urywkach, która dzięki niesłychanej rzetelności roztacza przed czytelnikiem obraz całości. Wspomniane źródła zebrane przez CKŻP nie są oczywiście jedynymi, z których korzysta autorka Po Zagładzie. W wyniku wzmożonych wysiłków zdołała uzyskać wgląd w archiwa kościelne (w Katowicach, Łodzi, Warszawie i Krakowie), dzięki czemu nakreśliła ramy mało zapoznanego do tej pory zjawiska konwersji Żydów na katolicyzm w latach 1944/45–1950. Baza źródłowa jej opracowania jest zresztą bardzo bogata, co dodatkowo świadczy o rzetelnej podstawie zamieszczonych w nim rozważań. Lista instytucji, w których badaczka wykonała kwerendy, to prawie cztery strony opisu bibliograficznego. Badania archiwalne zostały uzupełnione wynikami kwerend przeprowadzonych w zróżnicowanych tytułach prasowych z epoki oraz fragmentami świadectw. Już samo przyjrzenie się rozległości materiału badawczego daje czytelnikowi poczucie, że będzie miał kontakt z książką opracowaną na sposób iście pozytywistyczny. (…) Książka Po Zagładzie. Praktyki asymilacyjne ocalałych jako strategie zadomawiania się w Polsce (1944/45–1950) w rzetelny, możliwie pełny, głęboki i poruszający sposób oddaje doświadczenie bezdomności, o którym pisał Frist, połączone z najczęściej płonnymi i zwykle psychologicznie bardzo kosztownymi wysiłkami, by tę bezdomność przezwyciężyć. W ten sposób otwiera pole do dalszych badań dla wielu dyscyplin z zakresu humanistyki i nauk społecznych.

Patrz szerzej: Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 19 (2023), strony: 737-742