Pierwsze słowo

Czêœæ pierwsza POWSTANIE MOWY Rozdzia³ 1. Pocz¹tki mowy i pisma. O zdumiewaj¹cej aktualnoœci starego tematu . . 17 W poszukiwaniu pocz¹tków mowy (18) „Na pocz¹tku by³o s³owo” (20) Debata o pocz¹tkach jêzyka w myœli oœwieceniowej (21) Spekulatywne i naukowe hipotezy o pocz¹tkach mowy (23) Dziedzina badañ w pó³mroku (25) Pytania sformu³owane na nowo (26) Dodatek. Debata na temat jêzyka indoeuropejskiego (26) Rozdzia³ 2. Cykanie œwierszczy, œpiew ptaków i wrzask ma³p. Systemy komunikacji w œwiecie zwierz¹t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Ca³oœæ form wyrazu (32) Filozofowie i mowa zwierz¹t (33) Czysto odruchowe odg³osy? (35) Z³o¿ona komunikacja zwierzêca (36) Œpiew ptaków (38) Taniec pszczo- ³y pasiecznej (39) Zaskakuj¹ce obserwacje (40) Mowa – system otwarty (42) Kreatywnoœæ i porz¹dek (43) Dodatek. Eksperymenty jêzykowe z ma³pami cz³ekokszta³tnymi (45) Rozdzia³ 3. Organy mowy, mózg i historia rozwoju cz³owieka . . . . . . . 50 „Niemy ma³polud” Haeckla (51) Niejasne pocz¹tki (52) Gatunek Homo wkracza na scenê (53) Spór o neandertalczyka i gatunek Homo sapiens (55) Postawa wyprostowana i pierwsze narzêdzia kamienne (57) Wykszta³cenie siê ludzkiego mózgu (58) Jêzyk jako czynnik rozwoju (59) Godzina badaczy mózgu (60) Odlewy czaszek dostarczaj¹ wyjaœnieñ (62) „Rubikon zdolnoœci mówienia”? (63) Anatomia ludzkiej artykulacji (64) Ruchy jêzyka a mowa (65) Nowa dyscyplina naukowa (66) Zmiana pogl¹dów (68) Neandertalczyk – niema istota? (69) Neandertalczyk ze wspó³czesn¹ koœci¹ gnykow¹ (70) Dodatek. W poszukiwaniu „genu mowy” (71) Rozdzia³ 4. Powstanie mowy a rozwój techniki i kultury . . . . . . . . . 74 Wytwarzanie narzêdzi pracy (75) Tradycja zamiast dziedziczenia (75) Kontrowersje wokó³ pytania „kiedy?” (76) Genetyczny prawybuch jako pocz¹tek kultury? (77) Porównanie dwóch technik obróbki kamienia (78) Piêœciaki Homo erectus (80) Z³o- ¿one technologie (81) „Paleontologia mowy”? (83) Ogieñ – oswojona si³a natury (84) Obozowiska z domostwami (85) Po¿yteczny pakiet kulturowy (85) Zorganizowane ³owy na grubego zwierza (86) Broñ myœliwska – wytwór kultury, a nie natury (87) Pocz¹tki kultury duchowej (88) „Protosztuka” sprzed 400 tysiêcy lat? (89) Tak stare jak ludzkoœæ (90) Rozdzia³ 5. Wspó³czesne spekulacje na temat prajêzyka . . . . . . . . . 92 Jêzyk neandertalczyka (93) Pocz¹tki Homo sapiens. Cz³owiek jak my (94) Jêzyk „epoki lodowcowej” (95) Kluczem by³a kultura (95) Czy cz³owiek ma „instynkt mowy”? (96) Dodatek. Rodziny jêzykowe i „pras³owa” (98) Pierwsze slowo - Ceram.indd 5 2017-01-19 11:46:13 Czêœæ druga POWSTANIE PISMA Rozdzia³ 6. Ryty naskalne i naciêcia liczbowe. O etapach wstêpnych i poprzednikach pisma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Z³o¿one techniki pamiêciowe (104) Zaczê³o siê od karbowanego kija (106) Kijki do liczenia i znaki myœliwskie (108) Kalendarz ksiê¿ycowy 30 tysiêcy lat temu? (110) „Orant” z Geißenklösterle (113) Sznury z wêz³ami i ró¿aniec (114) Pejza¿ z epoki lodowcowej? (117) Prehistoryczna Oda do wiosny (119) Zagadka jaskiñ z malowid³ami (120) Inskrypcja z La Pasiega (122) Indiañska kronika plemienna (124) Dodatek. Systemy pisma epoki kamienia? (126) Rozdzia³ 7. Pismo. Œrodek komunikacji kultur wysoko rozwiniêtych . . . . . 131 Zasada zapisu idei (132) „Obraz g³osu” (132) „Pisemna pamiêæ” (133) Narodziny historiografii (135) Pochwa³a i krytyka pisma (136) Rozwój pisma a wysoko rozwiniêta kultura (137) Pismo jako œrodek organizacji (139) Rozdzia³ 8. Od liczmana rachunkowego do tabliczki liczbowej. Wczesna ksiêgowoœæ na Bliskim Wschodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Tajemnicza gliniana obwoluta (140) Udoskonalony system ksiêgowania (141) Z powrotem do VIII tysi¹clecia p.n.e. (143) Rachowanie dóbr glinianymi liczmanami (144) Skutek rewolucji neolitycznej (146) System liczmanów staje siê wielowarstwowy (147) Dokumenty handlowe czy kwity podatkowe? (148) Znakowane gliniane obwoluty i tabliczki rachunkowe (149) Od glinianej obwoluty do pisma (151) Rozdzia³ 9. Powstanie mezopotamskiego pisma klinowego . . . . . . . . 154 Pismo ideograficzne (155) Od obrazka do znaku klinowego (157) Prozaiczne pocz¹tki (159) Gliniane adnotacje do akt (161) Specyficzny system liczbowy (163) Tokeny jako wzorce znaków liczbowych? (164) Znaki pisma a formy tokenów (165) Co by³o najpierw? (166) Wynalazek czy stopniowy rozwój? (167) Powstanie klasycznego pisma klinowego (169) Zasada fonetyczna (171) Awans do miana uniwersalnego œrodka wyrazu (173) Rozdzia³ 10. Hieroglify egipskie. Najstarsze pismo œwiata? . . . . . . . . 177 Paleta Narmera (177) Znaki pisma fonetycznego i „obraz opisuj¹cy” (180) Grób U-j w Górnym Egipcie (182) Najstarsze zabytki pisma na œwiecie? (184) Starsze ni¿ mezopotamskie pismo klinowe? (185) Wczesna fonetyzacja nad Nilem (188) Pismo narzêdziem administracji równie¿ w Egipcie (189) To, co wa¿ne, na zawsze utracone (190) Pismo obrazowe, lecz nie obrazkowe (191) Pomnikowe i powszednie zastosowanie pisma (194) Dodatek. Rozwój pisma w Azji (196) Rozdzia³ 11. Pismo a pozycja spo³eczna. Wczesna sztuka pisania jako œrodek sprawowania w³adzy i przywilej spo³eczny . . . . . . . . . . . . . . . 202 Ile osób zna³o pismo? (202) Bezwzglêdne pos³uszeñstwo i szacunek (204) Sztywne metody wychowawcze (207) Wiedza daje w³adzê (208) Pisarz jako funkcjonariusz pañstwowy (211) B³ogos³awieñstwo czy przekleñstwo? (213) Dodatek. Systemy pisma Ameryki prekolumbijskiej (215) 6 Spis rzeczy Pierwsze slowo - Ceram.indd 6 2017-01-19 11:46:14 Spis rzeczy 7 Rozdzia³ 12. Na koñcu alfabet. Powstanie i rozpowszechnienie siê pisma literowego 219 Tygiel jêzyków i kultur (219) Pochodna pisma hieroglificznego? (221) „Pani Turkusu” (222) Pismo protokananejskie (224) Pocz¹tek – hieroglify czy hieratyka? (226) Alfabet klinowy z Ugarit (227) Pismo fenickie i jego pochodne (229) Wczesne egejskie systemy pisma (230) Przejêcie alfabetu przez Greków (232) Spó³g³oski i samog³oski (233) Demokratyzacja sztuki pisania (236) Kontynuacja tradycji ustnych (238) Dodatek. Starogermañskie runy – system pisma owiany legend¹ (239) Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 Wybór literatury tematu w jêzyku polskim . . . . . . . . . . . . . 256 Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Indeks nazw geograficznych i etnicznych . . . . . . . . . . . . . 260