Pamiętniki (1807-1892)

Paweł Popiel – ur. 1807 r. Pracownik Komisji Rządowej Oświecenia w Królestwie kongresowym. Uznawał wybuch powstania listopadowego za poważny polityczny błąd, usiłował stworzyć przeciwwagę dla insurekcyjnych tendencji. Ostatecznie wstąpił do oddziału powstańczego. Po upadku powstania zamieszkał w Krakowie. Zainicjował powstanie konserwatywnego dziennika „Czas”. Był konserwatorem zabytków w Krakowie, należał do Towarzystwa Rolniczego. Po wybuchu powstania styczniowego początkowo je poparł, później stał się jednoznacznym krytykiem zrywu. Zmarł w 1892 r.

Uważano Pawła Popiela jako przedstawiciela zacofanego konserwatyzmu. To prawda, że nie zmienił on nigdy swych zasad religijnych i politycznych, ale z pogardą wyrażał się o tym konserwatyzmie, który umie bronić tylko swego stanowiska i swego majątku. Zanadto był rozumny i wykształcony, by nie wiedział, że są rzeczy i ustroje polityczne, które się zmieniają, i z pewnością, gdyby żył obecnie, równie chętnie w odrodzonej Ojczyźnie przyjąłby rząd monarchiczny czy republikański, byle oparty na zasadach chrześcijańskich i uczciwych (ze wstępu).