Operacja antypolska NKWD 1937-1938

Wprowadzenie do wydania drugiego ...............................................................13
Podziękowania .....................................................................................................16
Dokumenty ...........................................................................................................19
Nr 1 Decyzja Biura Politycznego KC WKP(b) o zatwierdzeniu projektu
rozkazu 00485.................................................................................................20
Nr2RozkazoperacyjnyludowegokomisarzasprawwewnętrznychZSRS
Nikołaja Jeżowa nr 00485 ...............................................................................22
Nr 3 Uzasadnienie rozkazu 00485 rozsyłane przez ludowego komisarza spraw
wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa do komisarzy spraw wewnętrznych
republik związkowych, kierowników zarządów NKWD republik
autonomicznych, okręgów i krajów .................................................................31
Nr 4Protokół przesłuchania Tomasza Dąbala dołączany do rozkazu 00485
oraz jego uzasadnienia ...................................................................................69
Rozdział I
Metodologia........................................................................................................102
1. Temat i zakres pracy ......................................................................................102
2. Dokumentydotycząceoperacjiantypolskiej .................................................105
3. Monografie i opracowania dotyczące Wielkiego Terroru
podejmujące temat operacji antypolskiej ......................................................109
4. Relacje świadków jako przedstawienie obrazu wydarzeń
z kontrperspektywy .......................................................................................113
5. Przedstawienie chronologiczno-wątkowe .....................................................114
6. Operacja polska czy antypolska – sprawa nomenklatury .............................115
7. Operacja antypolska jako ludobójstwo .........................................................118
Rozdział II
Historia i stan badań .........................................................................................120
1. Pierwsze informacje o operacji antypolskiej –
lata czterdzieste–sześćdziesiąte XX w...........................................................120
2. Pierwsza konceptualizacja operacji antypolskiej ...........................................122
3. Przełom badawczy po upadku Związku Sowieckiego i ujawnieniu archiwów
Biura Politycznego WKP(b) oraz Federalnej Służby Bezpieczeństwa ................123
4. Pierwsze zbiory dokumentów poświęconych operacji antypolskiej ..............131
5. Nowa literatura przedmiotu ...........................................................................132
Rozdział III
Droga do operacji antypolskiej ........................................................................136
1. Źródłasowieckiegoantypolonizmu ...............................................................136

2. Pierwsze masowe wysiedlenia w latach 1929–1930 .....................................146
3. Odnowienie antypolskiej szpiegomanii – sprawa Lwa Lubarskiego .............151
4. Polska Organizacja Wojskowa jako leitmotiv antypolskiej szpiegomanii ..........154
5. Ewolucja terminu „szpieg” w sowieckim prawodawstwie i praktyce
sądowej ........................................................................................................162
6. Polowanie na polskich szpiegów – sprawa Fiodora Konara..........................168
7. Powstanie i rozwój sprawy POW w latach 1933–1934 ..................................171
8. Druga fala masowych wysiedleń w latach 1934–1936 ..................................200
9. Oczyszczanie z Polaków sowieckich kadr partyjnych, czystka
w Komunistycznej Partii Polski, filtrowanie emigrantów w latach 1935–1936 ...205
10. Narodziny trybu „albumowego” rozpatrywania spraw ...................................209
11. Uderzenie w Polaków w NKWD – druga połowa 1936 r. ...............................211
12. Sprawa Tomasza Dąbala – początek 1937 r. ................................................216
13. Lutowo-marcowe plenum KC WKP(b) – początek apogeum
Wielkiego Terroru ...........................................................................................219
14. Finał Komunistycznej Partii Polski – wiosna 1937 r. .......................................224
Rozdział IV
Przed rozkazem 00485 .....................................................................................235
1. Polskie i szpiegowskie aspekty koncepcji wielowymiarowego
„antysowieckiego spisku” .............................................................................235
2. Czerwcowe plenum KC WKP(b) poświęcone spiskom ................................239
3. Początek ludobójstwa w Związku Sowieckim ................................................242
4. Ludobójcza konferencja moskiewska – lipiec 1937 r. ...................................243
5. Rozkaz operacyjny przeciwko Niemcom ......................................................246
6. Rozkaz operacyjny przeciwko kułakom i „innym kontyngentom” ..................249
Rozdział V
Zabezpieczenie propagandowe operacji antypolskiej .................................253
1. „Prawda” o Polsce ........................................................................................253
2. Polska jako kraj antysowiecki ........................................................................255
3. Polska jako kraj antysemicki ..........................................................................257
4. Polska jako kraj proniemiecki i „faszystowski” ...............................................259
5. Polska jako kraj wszelkich patologii ...............................................................262
6. Propagandowe przygotowanie do operacji antypolskiej ...............................265
7. Polska jako obiekt szczególnego ataku sowieckiej propagandy ..................271
Rozdział VI
Operacja antypolska .........................................................................................277
1. Operacja antypolska przed rozkazem 00485................................................277
2. 11sierpnia1937r.–rozkaz00485ijegouzasadnienie ................................280
3. 15 sierpnia 1937 r. – rozkaz 00486 ................................................................288

4. Pierwszy etap ludobójstwa Polaków (sierpień–październik 1937 r.) ..............292
5. Drugi etap ludobójstwa Polaków (listopad 1937 r.–styczeń 1938 r.) .............310
6. Tryb „albumowy” w praktyce – technika ludobójstwa Polaków .....................314
7. Trzeci etap ludobójstwa Polaków (styczeń–maj 1938 r.) ................................335
8. CzwartyetapludobójstwaPolaków(maj–sierpień1938r.) ............................356
9. Koniec operacji antypolskiej (październik–listopad 1938 r.) ...........................362
RozdziałVII
RzeczpospolitawobecludobójstwaPolakówwZwiązkuSowieckim ........371
1. Źródła do analizy zachowania polskiej dyplomacji wobec
Polaków w ZSRS w okresie Wielkiego Terroru ...............................................371
2. Zachowanie polskiej dyplomacji wobec polskiej mniejszości w ZSRS
w świetle dokumentów Ministerstwa Spraw Zagranicznych
i wywiadu wojskowego..................................................................................374
3. CopolscydyplomaciwiedzielioprześladowaniachPolakówwZSRS? ..........379
4. Działania sowieckich organów bezpieczeństwa wobec Konsulatu
Generalnego RP w Kijowie ..............................................................................386
5. Czy polskie władze mogły bardziej pomóc Polakom podczas
sowieckiego ludobójstwa w latach 1937–1938? ...........................................390
Rozdział VIII
Operacja antypolska oczami jej ofiar ..............................................................392
1. Relacje ofiar operacji antypolskiej i ich dzieci ................................................392
2. Sytuacja Polaków w dużym mieście ..............................................................394
3. Zachowanierodzinofiaroperacjiantypolskiejwdużymmieście ..................395
4. Donosiciele ...................................................................................................396
5. Wybór ofiar ....................................................................................................400
6. Ucieczki ........................................................................................................402
7. Fingowanie śmierci .......................................................................................404
8. Kryjówki .........................................................................................................409
9. Aresztowania .................................................................................................410
10. Sienkiewicz jako potwierdzenie winy .............................................................414
11. Antysemityzm jako pretekst do aresztowania ................................................415
12. Przesłuchania ................................................................................................420
13. Sąd ...............................................................................................................423
14. Reakcje dzieci ..............................................................................................424
15. Wiedza o operacji antypolskiej u jej ofiar .......................................................425
16. Ludzie znikający z życia i akt ........................................................................427
17. Miejsca ukrycia zwłok ....................................................................................428
18. Strach ............................................................................................................430
19. Objawy sprzeciwu .........................................................................................431
20. Kompletny rozpad rodziny ............................................................................431

21. Depolonizacja ...............................................................................................435
22. Odkrywanie przyczyn zniknięcia krewnych i ich rehabilitacja .........................437
23. Próby upamiętniania ofiar .............................................................................440
24. Polska rodzina po przejściu kataklizmu .........................................................440
Rozdział IX
Statystyka i demografia operacji ludobójstwa Polaków
w ZSRS – wybrane aspekty ..............................................................................443
1. Operacja antypolska jako część ludobójstwa Polaków .................................443
2. Liczbaofiaroperacjiantypolskiej.SzacunkiOlegaGorłanowa
i Olega Mozochina ........................................................................................444
3. Krytyka obliczeń Gorłanowa i Mozochina ......................................................451
4. Ile osób naprawdę zginęło w wyniku operacji antypolskiej według
danych NKWD?.............................................................................................454
5. IluPolakówzginęłowoperacjiantypolskiejwedługdanych
ze spisów powszechnych? ...........................................................................459
Rozdział X
Operacja antypolska NKWD – nowe spojrzenie ............................................464
1. OperacjaantypolskajakodrugacodowielkościczęśćWielkiegoTerroru ...464
2. Czystka w KPP jako mit .................................................................................468
3. „Norymberskie” kryteria narodowościowe z okresu Wielkiego Terroru ..........469
4. Czy „wróg” w Związku Sowieckim był Polakiem? ..........................................472
5. Operacja antypolska – problemy do rozwiązania ..........................................474
Wykaz skrótów ..................................................................................................476
Mapy ...................................................................................................................480
Wykresy .............................................................................................................486
Bibliografia ........................................................................................................490
Indeks osób .......................................................................................................505
Indeks geograficzny .........................................................................................518
Summary ............................................................................................................527