Mazowsze na pograniczu kultur w średniowieczu i nowożytności

Niniejsza książka zawiera materiały z konferencji, która odbyła się w Pułtusku 14–15 września 2007 r., i z pewnością zainteresuje regionalistów, lokalnych historyków i po prostu miłośników Mazowsza. Przy jej lekturze niezbędna jest wszakże odrobina wiedzy o krainie jako koniecznego podglebia dla poruszanych zagadnień, które są szczegółowe i raczej wycinkowe. Koncentrują się wokół rozważania odnośnie mazowieckiej „pograniczności” rozumianej nie tylko w sensie geograficznym (dzielnica leżała pomiędzy Koroną, Litwą a Prusami), ale także poprzez optykę takich dziedzin jak językoznawstwo, prawo czy historia Kościoła. Książkę otwiera wprowadzenie Samsonowicza, największego obecnie autorytetu „w temacie” Mazowsza.Profesor stawia pytania o oblicze dawnego Mazowsza – czy było owym pograniczem, może centrum Rzeczypospolitej Obojga Narodów, czy też zacofanym peryferium – „Australią historyczną”, jak pisał niegdyś Tymieniecki. Narodziny tej krainy należy datować na burzliwy wiek XI, przekonuje Dulinicz w kolejnej części książki, zaś następna ukazuje kierunki wpływu mazowieckiego dialektu na etniczne języki ościennych ziem. W treści bogato zilustrowanej mapkami występują specjalistyczne terminy sprawiające kłopot laikowi, ale za to można poddać się swoistej zabawie językowej i powtarzać za autorką (Kowalska) wyrazy dawnej mazowieckiej mowy, smakując ich brzmienie. Materiał Dzięgielewskiego jest galerią Mazowszan na XVI- i XVII-wiecznych urzędach centralnych (m.in. Wolscy, Gostomscy, Krasińscy), a prezentowany po nim referat Lolo stawia pytanie o charakter diecezji płockiej obejmującej stare Mazowsze. Specyfika krainy wyrażała się m.in. w funkcjonowaniu reliktów prawa z okresu jej udzielności, o czym pisze Moniuszko. Książkę zamyka interesujący tekst Wrede o Warszawie i Mazowszu w podróżach królów Polski w XVI–XVII w. Mobilność władców (ostatnich Jagiellonów, Batorego i Zygmunta III) została tu zobrazowana w formie graficznej. Książka nie posiada fotografii i za całą ikonografię musi wystarczyć obraz na okładce z ostatnimi mazowieckimi książętami – Stanisławem, Januszem III i ich siostrą Anną. Śmierć obu braci oznaczała kres udzielności Mazowsza – krainy, której skomplikowane dzieje i kultura wciąż intrygują badaczy.