Harcerska kultura śmiechu w Polsce

Wprowadzenie

Zarys gelotologicznych kategorii pojęciowych

Elementy kultury śmiechu w Prawie Skautowym i Harcerskim

Harcerski śmiech w świetle wywiadu Harcerskiego Instytutu Badawczego ZHP „Śmiech w harcerskiej edukacji i służbie”

Komiczne wątki w harcerskiej twórczości i metodzie

Harcerscy ludzie śmiechu w czasie drugiej wojny światowej

Komiczny obraz harcerstwa w kulturze popularnej

Podsumowanie i nowe tropy. Ku harcerskiej kulturze (u)śmiechu

Aneks. Antologia przykładów

Załącznik nr 1
Elementy kultury śmiechu w Prawie Skautowym, Prawie Harcerskim i Prawie Zucha oraz komentarzach do nich

Przykład 1. Ignacy Kozielewski – Zagadnienia moralności (1911–1914)
Przykład 2. Prawo „Scoutowe”, Legitymacja Janiny Antoniewiczówny (1911)
Przykład 3. Prawo Skautowe wraz z komentarzem. 8 punkt (1911)
Przykład 4. Andrzej Małkowski – „Scouting” jako system wychowania młodzieży na podstawie dzieła Generała Baden-Powella (1911)
Przykład 5. Bronisław Bouffałł – „Boy Scouts”. Indyanizm w wychowaniu (1912)
Przykład 6. Mieczysław Schreiber i Eugeniusz Piasecki – Harce młodzieży polskiej na podstawie dzieła Gen. R. Baden-Powella „Scauting for boys” (1912)
Przykład 7. Robert Baden-Powell – Młodzi wywiadowcy. Punkt 8 prawa obowiązującego wywiadowców (1912)
Przykład 8. Robert Baden-Powell – Skauting dla młodzieży (1913)
Przykład 9. Kazimierz Lutosławski – Czem jest skauting polski (1913)
Przykład 10. Komentarz Naczelnictwa Skautowego do 8 punktu Prawa Skautowego (1914)
Przykład 11. Maria Arct-Golczewska – Podręcznik skauta. Książka dla młodych harcerzy według dzieła generała Baden-Powella (1914)
Przykład 12. Andrzej Małkowski – Pierwsze kroki w skautostwie (1916)
Przykład 13. Kazimierz Lutosławski – Czuwaj. Sześć gawęd obozowych o typie skautowym. Jasność (1917)
Przykład 14. Jan Zawada (Kazimierz Lutosławski) – Wesołość (Ósme prawo skautowe) (1917)
Przykład 15. Bolesława Zienkowiczówna – Zuch jest pogodny, wesoły, nie przeklina i nie wymyśla (1917)
Przykład 16. Kazimierz Lutosławski – Letniska młodzieży szkolnej. Harcerz jest zawsze pogodny (1919)
Przykład 17. Stanisław Sedlaczek – Gawęda obozowa o 8 punkcie Prawa (1920)
Przykład 18. Stefan Kuta – Rozważania harcerskie w dziesięciu gawędach. VIII prawo harcerskie: Pogodność (1920)
Przykład 19. Janina Tworkowska – Zastęp harcerek. Praca radosna (1922)
Przykład 20. Stanisław Sedlaczek – W Polsce będzie lepiej. Pogoda ducha (1924)
Przykład 21. Franciszek Marian Usarz – Metodyka ćwiczeń polowych (1925)
Przykład 22. Stanisław Sedlaczek – Podstawy etyczne skautingu Baden-Powellowskiego (1928)
Przykład 23. Stanisław Sedlaczek – Wytyczne metodyki harcerskiej (1931)
Przykład 24. Aleksander Kamiński – Potęga uśmiechu. Z sali szpitalnej (1932)
Przykład 25. Stanisław Sedlaczek – Drogowskaz harcerski. Harcerz jest zawsze pogodny (1936)
Przykład 26. Janina Tworkowska – Nasze gry i ćwiczenia (1936)
Przykład 27. Ewa Grodecka – Nasze prawo, przyrzeczenie i pozdrowienie (1937)
Przykład 28. ZHP Organizacja Harcerzy – Wytyczne starszoharcerskie dotyczące 8 punktu Prawa Harcerskiego (1939)
Przykład 29. Bolesław Zimmer – Wychowanie harcerskie (1939)
Przykład 30. Stanisław Sedlaczek – Harcerstwo. Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1941)
Przykład 31. Jan Mauersberger – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1942)
Przykład 32. Józefa Łapińska – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1943)
Przykład 33. Aleksander Kamiński – Skauting i harcerstwo. Osiągnięcie szczęścia jedynym prawdziwym powodzeniem (1946)
Przykład 34. Wniosek Tymczasowej Naczelnej Rady Harcerskiej w sprawie prawa i przyrzeczenia harcerskiego. Radość (1946)
Przykład 35. Stefan Wyszyński – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1970)
Przykład 36. Ola Rybak „Kawka” – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1990)
Przykład 37. Wiktor Jacewicz – Naczelne hasła moralne skautingu (1992)
Przykład 38. Komentarz do Prawa Harcerskiego dla instruktorów ZHR. Harcerz jest pogodny (1993)
Przykład 39. Piotr Łysoń – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego. Harcerz jest zawsze pogodny (1993)
Przykład 40. Józef Glemp – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1995)
Przykład 41. Irena Lepalczyk – Moje harcerstwo (1997)
Przykład 42. Stefan Mirowski – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1997)
Przykład 43. Stefan Mirowski – Harcerskie Ideały (1997)
Przykład 44. Idee zawarte w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. Co oznacza pogoda? Czy harcerka ma być zawsze uśmiechnięta i beztroska? (1998)
Przykład 45. Grzegorz Nowak – Harcerski dekalog – krótki komentarz. Harcerz jest zawsze pogodny (2004)
Przykład 46. Rada Naczelna ZHR – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego. Harcerz jest zawsze pogodny. Harcerka jest zawsze pogodna (2005)
Przykład 47. Rada Naczelna ZHP – Uchwała Rady Naczelnej ZHP w sprawie komentarza do prawa harcerskiego (2008)
Przykład 48. Henryk Glass – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego. Harcerz jest zawsze pogodny (2012)
Przykład 49. Dariusz Supeł – Komentarz przewodniczącego ZHP do 8 punktu Prawa Harcerskiego. Harcerz jest zawsze pogodny (2017)

Załącznik nr 2
Wybrane odpowiedzi z wywiadu Harcerskiego Instytutu Badawczego ZHP „Śmiech w harcerskiej edukacji i służbie”
I. W jakich okolicznościach śmiejecie się podczas harcerskich spotkań i służby?
II. Jakie harcerskie dowcipy, kawały znacie?
III. Jakie harcerskie żarty, figle i psikusy znacie?
IV. Proszę opisać zabawne zdarzenia z harcerskiej działalności, których byliście świadkami, oraz występujące we wspomnieniach i legendach Waszych drużyn

Załącznik nr 3
Komiczne utwory harcerskie i o harcerstwie

Przykład 50. Antoni Kroh – Alexander Sommer-Batěk niezwykły słowacki skaut. Wspomnienia dotyczące okresu 1918–1944
Przykład 51. Jerzy Braun – O harcerzu piosenka wesoła (1921)
Przykład 52. Jerzy Braun – Śpiew żałosny czatownika (1921)
Przykład 53. Z teczki „Łazika” (1921)
Przykład 54. Kuplet „Wita”. Na nutę znanego krakowiaka (1923)
Przykład 55. Helena Bobińska – Pionierzy. Śmiech (1924)
Przykład 56. Jerzy Braun – Szopka harcerska. Humor harcerski (1924)
Przykład 57. „Stary Wilk” – „Wilcza” galeryjka (luty 1924)
Przykład 58. Eugeniusz Szulc – Zagadki (1929)
Przykład 59. Robert Baden-Powell – Wskazówki dla skautmistrzów. Rozwój humoru. Cenienie dowcipu, nie błazeństwa (1930)
Przykład 60. Kazimierz Kotulski – Zabawa na spostrzegawczość i kluski z makiem. Wspomnienia dotyczące lat 30. XX wieku
Przykład 61. Felicja Żurowska – O śmiechu. Pogadanka (1930)
Przykład 62. Aleksander Kamiński – Wesół i śmiały (1932)
Przykład 63. Jadwiga Zienkowiczówna – Gdy zuchy śpiewają. Fragment (1933)
Przykład 64. L. Ziolka – Z nas się każdy postara (1933) 206
Przykład 65. Papcio Chmiel (Henryk J. Chmielewski) – Urodziłem się w Barbakanie. Wspomnienie dotyczące drugiej połowy lat 30. XX wieku
Przykład 66. Humor harcerski (1938)
Przykład 67. M. Kowalikowski – Z.et H.a P.u. Fragment (1938)
Przykład 68. Stefan Łoś – Piosnka kucharza harcerskiego (1938?)
Przykład 69. Pieśń dziadowska o harcerzach (1938?)
Przykład 70. Precz smutek wszelki (1938?)
Przykład 71. Raduje się serce (1938?)
Przykład 72. W. Ruszkowski – Niedola skauta (1938?)
Przykład 73. Eugeniusz Szulc – Krakowiaki obozowe (1939)
Przykład 74. Irena Bobowska – *** (1940?)
Przykład 75. Maria Masłowska – Humor harcerski (1942)
Przykład 76. Wanda Zaorska – By uśmiech wyjrzał na smutne buzie (1944?)
Przykład 77. Co myśli o harcerzach kobieta stateczna? (1945)
Przykład 78. Antoni Kroh – Nowy Pon w szkole na Bukowinie. Wspomnienie dotyczące okresu 1945–1953
Przykład 79. Echo obozowe w zielonym dniu (1946)
Przykład 80. Mariusz Umiejski, Zenon Wypijewski – Komenda: Odmaszerować, czyli „zielony dzień” (27 sierpnia 1946)
Przykład 81. Zakon obozowy (1946) 224
Przykład 82. Antoni Kroh – Druhna i świąteczna akademia szkolna. Wspomnienie dotyczące lat 50. XX wieku
Przykład 83. Antoni Kroh – Kogo i kiedy wiek zamroczy. Wspomnienia dotyczące lat 50. XX wieku
Przykład 84. Antoni Kroh – Leon Suchorzewski i harcmistrzyni. Wspomnienie dotyczące lat 50. XX wieku
Przykład 85. Antoni Kroh – Druh Kazimierz Gorzkowski. Wspomnienia dotyczące 2 połowy lat 50. XX wieku
Przykład 86. List od syna (1955)
Przykład 87. Antoni Kroh – Kurtka. Wspomnienie z 1956 roku
Przykład 88. Andrzej Wasilewski – Postrzyżyny Humoru (1957)
Przykład 89. J. Gillowa – Kto nauczył się śmiać (1958)
Przykład 90. Jerzy Litwiniuk – Stój! Kto idzie? (1958)
Przykład 91. Lech Konopiński – Druh Ogórek. Ballada (1959)
Przykład 92. Bogdan Brzeziński – „Brudne” słowa (1960)
Przykład 93. Bogdan Brzeziński – Fraszki (1960)
Przykład 94. Stefan Chmielnicki – Gwiazdor. Monolog wierszem (1960)
Przykład 95. Wanda Chotomska – Hipopotam (1960)
Przykład 96. Wanda Chotomska – Janek i tato (1960)
Przykład 97. Maria Dańkowska – Bohater (1960) 248
Przykład 98. Maria Dańkowska – Cztery rozmowy (1960)
Przykład 99. Maria Dańkowska – Harcerskie szczyty (1960?)
Przykład 100. Maria Dańkowska – Obozowe pamiętniki (1960)
Przykład 101. Maria Dańkowska – Ogłoszenia drobne (1960?)
Przykład 102. Janusz Gazda – W harcówce (1960)
Przykład 103. Janusz Gazda – Wielka encyklopedia harcerska i Mały słownik harcersko-polski (1960)
Przykład 104. Jadwiga Korczakowska – Niesprawiedliwie. Monolog chłopca (1960)
Przykład 105. Karol Kord – Hasła (1960)
Przykład 106. Jerzy Litwiniuk – Grunt to grunt (1960)
Przykład 107. Jerzy Litwiniuk – Myśli samotnego żubra (1960)
Przykład 108. Jerzy Litwiniuk – Niezwykłe przygody druha Paliwody. Monolog (1960)
Przykład 109. Jerzy Litwiniuk – Nowe dziady obozowe (1960)
Przykład 110. Jerzy Litwiniuk – Przysłowia (1960)
Przykład 111. Jerzy Litwiniuk – Wywiad z Yetim (1960)
Przykład 112. Seweryna Szmaglewska – Czarne Stopy. Beczka śmiechu (1960)
Przykład 113. Bajka o strasznym kompozytorze i o druhu Dębowe Ucho (1961)
Przykład 114. Maria Dańkowska, Michał Gardowski, Janina Słuszniakówna – Zastępowemu na ucho. Rzeczpospolita Babińska (1961)
Przykład 115. Zygmunt Janik – Nie zaszkodzi pożartować (1961)
Przykład 116. Jerzy Litwiniuk – Bajka o skamieniałym biszkopcie (1961)
Przykład 117. Uharcerzona dorożka. Z repertuaru „Teatrzyku na Murze” szczepu „Huragan” w Krakowie (1961)
Przykład 118. Wojciech Dąbrowski – Staromiejski Hufiec „Wawel”. Fragment autobiografii i kuplety (1962)
Przykład 119. Jan Brzechwa – Harcerzom (z S. Marszaka) (1964)
Przykład 120. Sołtys Kierdziołek (Jerzy Ofierski) – Wycieczka szkoły do Warszawy (1964)
Przykład 121. Wojciech Dąbrowski – Obozowy kabaret. Fragment piosenki (1965)
Przykład 122. Wiktor Draguński – Koncert (1966)
Przykład 123. Serenada z obozu drużyny żeglarzy (1967)
Przykład 124. Zakończenie „Kroniki Obozowej” wierszowanej i śpiewanej przez „Drużka”, ku uciesze i rozweseleniu obozowników, przy ogniskach w obozie w Niedźwiedzimkierzu (1967)
Przykład 125. Wiesław Hudon – „Cudaki”. Piosenka „Cudaków” na melodię Furmana (1968)
Przykład 126. Wiesław Hudon – „Cudaki”. Przedstawienie „Cudaków” (1968)
Przykład 127. Edmund Niziurski – Siódme wtajemniczenie. Immatrykulacja (1969)
Przykład 128. Jolanta Chełstowska – Wieczór uśmiechu (1971)
Przykład 129. Wojciech Dąbrowski – Uśmiechnij się. Piosenka z obozu w Wołosatem (7–8 sierpnia 1972)
Przykład 130. Krystyna Pac-Gajewska – Druh dyżurny. Piosenka do muzyki Michała Suleja (1974)
Przykład 131. Włodzimierz Ścisłowski – Pierwsza warta. Piosenka do muzyki Michała Suleja (1974)
Przykład 132. Mieczysław Czuma, Leszek Mazan – Marks, Engels, Lenin i pszczoła. Wspomnienia dotyczące połowy lat 70. XX wieku
Przykład 133. Jedna z okolicznościowych piosenek odśpiewanych przy ostatnim ognisku podczas Operacji „Bieszczady 40” (1975)
Przykład 134. Szymon Majewski – Czuwaj! druhu Szymonie. Wspomnienia dotyczące początku lat 80. XX wieku
Przykład 135. Skaucik (1981?)
Przykład 136. Anegdotki i plotki (1982)
Przykład 137. Wanda Chotomska – 100 uśmiechów na minutę. Piosenka zespołu „Gawęda” (1982)
Przykład 138. Paweł Wieczorek – Zielone straszydło. Opowieści przy ognisku (1982)
Przykład 139. Krzysztof Mika, Darek Lenard – Pieśń Zetowska. Na melodię Pieśni dziadowskiej o harcerzach (1983)
Przykład 140. Andrzej Mogielnicki – Vademecum skauta. Piosenka z albumu Lady Pank (1983)
Przykład 141. Anegdota dla zuchów (1984)
Przykład 142. Obóz Tylna Góra (1984)
Przykład 143. Anegdota dla zuchów (1985)
Przykład 144. Krzysztof Dobrecki – Anegdoty i facecje. Wspomnienia dotyczące okresu 1985–1998
Przykład 145. Lech Paczyński – Gruby i inni (1986)
Przykład 146. Marek Kudasiewicz – Obrzędowy piec. Chrzest biszkoptów (1987)
Przykład 147. Marek Kudasiewicz – Obrzędowy piec. O zabawnych harcerskich powiedzeniach (1987)
Przykład 148. Marek Kudasiewicz – Obrzędowy piec. O komicznych harcerskich pseudonimach (1987)
Przykład 149. Marek Kudasiewicz – Obrzędowy piec. Pogrzeb śmiecia (1987)
Przykład 150. Marek Kudasiewicz – Obrzędowy piec. Zielony dzień (1987)
Przykład 151. List z obozu harcerskiego (1987)
Przykład 152. 15 Drużyna Bieszczadzka LO Miechów – Dzienniczek obozowy (1988)
Przykład 153. 15 MDH Drużyna Bieszczadzka Miechów – Fraszki (1988)
Przykład 154. Tomasz Belica – Apel (1988)
Przykład 155. Harcerski kabaret „Drzazga” – Harcerskie „Dziady” (1988)
Przykład 156. Harcerstwo prawdziwe (1988)
Przykład 157. Kropla skałę (1988)
Przykład 158. Mariusz Kwiatkowski – Ludzki wyrok (1988)
Przykład 159. Nie pali się (1988)
Przykład 160. Ogłoszenia (1988)
Przykład 161. A. Pardwa, A. Sitko, M. Teodorowicz – Zakochany harcerzyk (1988)
Przykład 162. Pasożyt (1988)
Przykład 163. Proszę druha (1988)
Przykład 164. Arkadiusz Rogula – Alarm (1988)
Przykład 165. W głowie się nie mieści (1988)
Przykład 166. Zakalec kształceniowej piekarni. Adaptacja monografii Józefa Kozieleckiego Smutek spełnionych baśni (1988)
Przykład 167. Zarządzenie specjalne (1988)
Przykład 168. Z opowiadań Gucia (1988)
Przykład 169. Leon Dmytrowski – Polski zuch (1989)
Przykład 170. Krzysztof Daukszewicz – Na wietrze (1990)
Przykład 171. Jacek Prześluga – Ęcyklopedia szalonego małolata. Fragment (1993)
Przykład 172. Barbara Wyka – Gdzie życie płynie... (1995)
Przykład 173. Leszek Czajkowski – Dziesięciu dzielnych harcerzy. Piosenka z albumu Śpiewnik oszołoma (1996)
Przykład 174. Artur Andrus – O wadze różnych zjawisk albo wiersz, którym autor może się komuś narazić, ale co mu tam (2004)
Przykład 175. Agnieszka Leśny – Harcerka i harcerz są zawsze pogodni – czyli harcerskie dowcipy (2006)
Przykład 176. Wędrownicy – 10 Harcerzańskich yo! (2007)
Przykład 177. Lidia Kmiecik-Zielniak – Fraszki (2007)
Przykład 178. List do rodziców (2010?)
Przykład 179. Filip Springer – Co jest śmieszne (2010)
Przykład 180. Krzysztof Daukszewicz – Oflagowałem się (7 czerwca 2012)
Przykład 181. MW – Drużyna zuchów Szydło (2016)
Przykład 182. Wojciech Maziarski – Pan Prezes i podstępni harcerze. Fragment (2017)
Przykład 183. 24 Zjazd ZHP, Poradnik kandydata na naczelnika, cz. 2: Jak wybrać zespół (2019)
Przykład 184. Z24 – Patoharcerstwo (14 grudnia 2019)
Przykład 185. Łukasz Czokajło „Czoczo” we wspomnieniach (2020)
Przykład 186. Hasło „Harcerz”. Nonsensopedia. Polska encyklopedia humoru (2021)
Przykład 187. Z24 – Nikt nie narzekał (lipiec 2023)

Załącznik nr 4
Dowcipy o pionierach, skautach i harcerzach

Bibliografia

Nota o autorach