Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło?

O SPE usłyszałam po raz pierwszy na zajęciach z psychologii klinicznej. Później obejrzałam film „Cicha furia. Stanfordzki Eksperyment Więzienny”, a teraz przyszedł w końcu czas na książkę. Pierwsze wrażenia po lekturze są trochę mieszane. Niby spodziewałam się jeszcze bardziej naukowego języka i nudnych psychologicznych opisów mało strawnych dla laika, a jednak książka po kilkudziesięciu stronach zaczynała męczyć i przez to czytałam ją naprawdę długo.

Sam eksperyment opisany jest bardzo dobrze, możemy dokładnie prześledzić jego przebieg i zobaczyć (mam nadzieję, że bez przypudrowywania) jak uczestnicy wchodzili w swoje role więźnia/strażnika i jakie były tego konsekwencje.
Oczywiście w książce pojawiły się nawiązania do Holokaustu czy "Władcy much" Goldinga, poza tym jednak autor przytacza kilka innych eksperymentów i wydarzeń, które mnie zaciekawiły i chętnie zapoznam się z ich szczegółami (szczególnie „Trzecia fala” Rona Jonesa, o której gdzieś coś słyszałam, ale nigdy nie zgłębiłam tematu).
Wnioski z eksperymentu aż proszą się o potwierdzenie kolejnym takim wydarzeniem, ale na to raczej nikt już nie uzyska zgody. W głowie również kołacze się pytanie: co ja bym zrobił/zrobiła w takiej sytuacji? Czy potrafiłabym pozostać sobą, czy pod wpływem otoczenia zaszłaby we mnie tak ogromna zmiana, jak w uczestnikach.
Jedyne co mnie trochę irytowało i w książce, i w filmie, to postawa Zimbardo gdy odpowiadał na pytanie, czy ten eksperyment był nieetyczny. Czasami ...

Zimbardo skłania do zastanowienia nad pozornie idiotycznym pytaniami "czy torturowałbyś ludzi, gdybyś miał nad nimi władzę?" "czy zabiłbyś człowieka w imię eksperymentu naukowego" "czy zgodziłbyś się na wymordowanie tysiąca ludzi, bo ktoś ci powiedział, że to dobre rozwiązanie?". Im dłużej czytamy, tym bardziej stajemy się niepewni odpowiedzi.Książka każe odejść od założenia, że jesteśmy z gruntu źli albo z gruntu dobrzy, a czyny zależą od naszej wolnej woli. Zimbardo analizuje szereg znanych i zmniej znanych eksperymetnów oraz wydarzenia z ostatnich wojen (w tym toczącej sie na naszych oczach "wojnie z islamskiej terroryzmem"), by pokazać, jak łatwo normalny człowiek może stać się potworem, i jaki wpływ na postępowanie jednostki ma system.Obowiązkowa pozycja dla polityków, prawników, nauczycieli i wszystkich, którzy chcą lepiej zrozumieć świat.

Jak zawsze u Zimbardo barwnie i przystępnie opisane bardzo ważkie problemy. Od klasycznego eksperymentu stanfordzkiego autor po wiele innych stara się przybliżyć i zrozumieć problem zła. Na wielu poziomach. Polecam.

Wiele już napisano tutaj o tej książce, dodam więc tylko, co dla mnie stanowi jej największą wartość. Jest to dla uświadomienie, że stanie się złym człowiekiem grozi także mnie, to nie jacyś szczególnie zwyrodniali psychopaci dokonali największych zbrodni. Nie jest to przyjemna myśl, ale przynajmniej wiedząc jak przebiega proces przejścia na ciemną stronę mocy, można się wycofać na czas.

Obowiązkowa pozycja dla prawników, psychologów i nauczycieli. Miejscami przegadana, ciężko się czyta, ale początek i koniec bardzo wciągają. Polecam.