Mendele Mojcher-Sforim

Mendele Mojcher Sforim (właśc. Szolem Jankew Abramowicz) – pionier nowoczesnej prozy żydowskiej, piszący zarówno w jidysz, jak i po hebrajsku. Świetnie znał realia tradycyjnego żydowskiego życia na prowincji – urodzony w Kopylu koło Mińska, otrzymał tradycyjną edukację od ojca i w jesziwach, po czym w wieku siedemnastu lat wędrował po miasteczkach Podola i Wołynia z żebrakiem – Awremlem Kulawym. Później zatrzymał się w Kamieńcu Podolskim, tam pod wpływem pisarza tworzącego w jidysz – Bera Gottlobera – zainteresował się wiedzą świecką, studiował rosyjski, niemiecki i matematykę. Od 1858 do 1869 roku mieszkał w ważnym ośrodku ruchu chasydzkiego – Berdyczowie, skąd musiał wyjechać ze względu na zawartą w swych utworach krytykę skorumpowanych żydowskich elit miasta. Później związał się głównie z Odessą, gdzie prowadził żydowską szkołę. Utwory Mendelego Mojcher-Sforima (w tym najbardziej znana powieść Masoes Binjomin haszliszi, 1878, spolszczony przez Klemensa Junoszę i wydany w 1885 roku jako Don Kiszot żydowski. Szkic z literatury żargonowej żydowskiej, w przekładzie Michała Friedmana Podróże Beniamina Trzeciego, 1990) zawierają elementy, które na długo stały się charakterystycznymi cechami prozy jidysz. W obrębie świata przedstawionego jest to na przykład motyw żydowskiego miasteczka. W ukazywaniu żydowskiej społeczności sztetla autor jest jeszcze spadkobiercą ruchu oświeceniowego – krytykuje jej zacofanie, izolacjonizm, a także podziały wewnętrzne. W szczególnie negatywnym świetle ukazuje żydowskie elity – zarówno religijne, jak i te, których pozycja wynika z sytuacji materialnej. Pozytywnie natomiast odnosi się do warstw ubogich, do outsiderów społecznych.