Kochani,

Bogurodzica jest najstarszym, jak i bardzo tajemniczym tekstem literackim. Możemy pokusić się o te stwierdzenie z tego względu, iż nie znamy oryginalnego przekazu tej pieśni. Nie jesteśmy wstanie określić miejsca, ani czasu powstania. Nie znamy autora tekstu. W czasach współczesnych znamy tylko dwie wersje, które różnią się od siebie. Zostały zapisane w XV wieku.        

                                             

Pierwszy przekaz to przekaz kcyński. Rękopis znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej. Obejmuje on dwie pierwsze zwrotki razem z nutami. Nie wiemy kto jest autorem tego tekstu. Tekst Bogurodzicy został zapisany na tylnej okładce kodeksu, który został sporządzony przez wikariusza z Kcyni Macieja z Grochowa. Jego praca została zakończona w święto Apostoła Tomasza, czyli 28 lipca 1407 roku. Po tej dacie kodeks został oprawiony. Kiedy została naklejona tylna wklejka, ktoś dopisał na niej nuty i dwie początkowe strofy. Możliwe, że wydarzyło się w 1408 roku, lub w 1409, albo później.

Przekaz krakowski jest drugim przekazem. Rękopis również znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej. Obejmuje on 13 zwrotek, ale nie zawiera linii melodycznej. Nie znamy autora. Utwór został zapisany na 87 karcie kodeksu łacińskiego. Ukończono pracę w Wigilię Niedzieli Palmowej, tj. 7 kwietnia 1408 roku.

Przekaz kcyński jest najbliższy oryginałowi.

Bogurodzica ma dwa zapisy. Jeden z przełomu XV i XVI wieku, drugi powstał na początku XVI wieku. W 1506 roku tekst pieśni ukazał się drukiem w słynnym Statucie Jana Łaskiego Wspólny przywilej sławnego Królestwa Polskiego. W tekście widnieje informacja, że autorem dzieła jest św. Wojciech. Szybko ta teza została obalona.

 

Składa się z dwóch początkowych zwrotek. Jest to przekaz kcyński. Zawiera nuty. Nie jesteśmy wstanie powiedzieć, czy to kopia czy zapis pamięciowy. Była znana już wcześniej.

Wstępna apostrofa jest skierowana ku Maryji, zwanej: bogurodzicą. dziewicą, matką. Również jest nazwa zwrotami: Bogiem sławiena oraz zwolena. Słowo bogurodzica jest najstarszym słowem w pieśni. Pochodzi z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego bogorodica. Słowo zostało zapożyczone przez Czechów. Oboczności takie jak: bogorodzica/bogurodzica zostały zanotowane w XV wieku. Rodzica Chrystusa została nazwana matką. Jest to zdrobnienie od słowa mać.

Bogiem sławiena- przez Boga uwielbiona

zwolena- wybrana

Maryja- słowo wymawiane trójzgłoskowo. Jest przyjęte z łaciny i wypierała pierwotną wersję Marię (żywotna do XV wieku).

Strofa pierwsza

Maryja występuje jako pośredniczka między ludem a Synem. Dwukrotnie jest nazywany Bogiem, a raz gospodzinem. Te słowo zostało wyparte wraz z rozwojem języka polskiego. Zostało zamienione na pan i bóg. Kontrowersje budzą słowa: zyszczy nam, tj. pozyskaj dla nas i spuści nam, tj. ześlij nam. Naukowcy próbują połączyć obie te prośby. Rozumiejąc je jako wołanie do Maryji, aby wybłagała u Syna łaski dla wiernych i zesłała je na ziemię.

Druga strofa

Chór wiernych zwraca się do Chrystusa, nazywanego bożycem (Syn Boga). Wyraz ten nie został w żadnym zabytku języka polskiego. Pojawia się tylko w tekście czeskim (XIV wiek). Pisarze piętnastoletni nie rozumieli znaczenia słowa, odtwarzali je w postaci bożyde. Kluczem do zrozumienia drugiej zwrotki jest początek wersu: Twego dziela Krzciciela. Dziela pochodzi z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Te słowo jest najbardziej archaiczne. Dla badaczy to bardzo ważne słowo do datowania Bogurodzicy. Krzciciel wskazuje na Jana Chrzciciela. W czasie lektury spotykamy trzy postacie: Maryję, Chrystusa oraz Jana Chrzciciela. Chrystus jest postacią centralną, do której ludzie zwracają się ze swoimi modlitwami. Maryja- ludzie przez nią kierują swoje intencje, aby wybłagać łaskę u Jej syna. Jan Chrzciciel do, którego ludzkość kierowała swoje modlitwy. Przez to występuje deesis ( gr. prośba, modlitwa, błaganie).

Występują trzy postacie: Chrystus, Maryja i Jan Chrzciciel. Chrystus jest sędzią i zbawicielem. Maryja jako pośredniczka między ludźmi, a Jej Synem. Jan jest sprawcą symbolicznego chrztu w Jordanie. Maria i Jan są usytuowane po obu stronach Jezusa i przyjmują pozy modlitewne. Układ rozwijał się i różnicował. W zakończeniu Bogurodzicy mieści się treść zanoszonej modlitwy do Chrystusa. Wierni błagają o dwie wartości: na świecie zbożny pobyt oraz po żywocie rajski przebyt. Jest to prośba o nagrodę doczesną i wieczną.

Kyrie eleison to część modlitwy. W liturgii średniowiecza greckie Kyrie eleison było obok hebrajskiego Alleluja zawołaniem bardzo popularnym, gdyż te zawołania były używane w różnych obrzędach.

Bogurodzica była dla naszych przodków bardzo ważną pieśnią. Traktowali ją jako deklarację religijną, pieśń patriotyczną oraz hymn narodowym (pierwszy). Jan Długosz określa Bogurodzicę jako carmen patrium (pieśń ojczysta). Odśpiewana była w czasie bitwy pod Grunwaldem, za panowania Władysława Jagiełły.

Co myślicie o Bogurodzicy? Czekam na Wasze opinie w komentarzach.

Do następnego!

Bibliografia:

Linki do zdjęć: