Pedagogie katolickich zgromadzeń zakonnych. Historia i współczesność recenzja

Wstęp

Ku inicjatywie napisania tej książki skłaniał brak opracowania naukowego, które oddawałoby możliwie pełny obraz koncepcji teoretycznych i rozwiązań praktycznych w zakresie wychowania, kształcenia i opieki wypracowanych przez katolickie zgromadzenia zakonne. Zamiarem Autorów niniejszego tomu było scharakteryzowanie działalności pedagogicznej zgromadzeń mającej miejsce w przeszłości (i tutaj poczyniono starania, by ująć ją w wymiarze globalnym) oraz współcześnie (w tym wypadku dokonania Autorów warunkowała głównie możliwość dotarcia do danych – uzyskano je w zróżnicowanych zakresach, starając się w każdym projekcie badawczym uwzględnić przynajmniej teren Polski). Dążyliśmy do tego, by w przypadku każdego ze zgromadzeń została przedstawiona możliwie pełna koncepcja jego pedagogii, aby opracowany temat nie dotyczył jakiegoś wybranego wycinka działalności pedagogicznej zgromadzenia, lecz był ujęciem całościowym założeń teoretycznych i działalności praktycznej.
Rozdziały dotyczące wybranej pedagogii zgromadzenia rozpoczynają się zwykle informacją o założycielu(-ce), opisując życie i dzieło – jego początek, założenia (charyzmat) przyjęte wstępnie dla danego zgromadzenia, z naciskiem na myśl wychowawczą oraz ewolucję jej sfery założeniowej, jak również praktycznej. W każdym z rozdziałów Autorzy skupiają się na rozwoju działalności pedagogicznej – ten punkt miewa z reguły charakter ujęcia historycznego od momentu powstania do czasów współczesnych. Ma tu miejsce przegląd najważniejszych inicjatyw i instytucji edukacyjnych oraz zostaje ukazana wielkość wkładu zgromadzenia w rozwój kultury, we wsparcie człowieka, w praktykę i teorię pedagogiczną. Tam, gdzie pozwolił na to dostęp do źródeł, Autorzy podjęli trud ujęcia działalności zgromadzenia w aspekcie jakościowym oraz ilościowym – sporządzono np. tabelaryczne zestawienie prowadzonych szkół, przedszkoli i innych instytucji pedagogicznych – z uwzględnieniem miejscowości, liczby wychowanków, szkół, zaangażowanych osób zakonnych. Starano się przedstawić ten stan na przestrzeni dziejów każdego ze zgromadzeń.
W rezultacie tych prac badawczych kolejne rozdziały niniejszej książki charakteryzują czternaście odrębnych pedagogii poszczególnych zgromadzeń zakonnych. Łączy je wspólna podstawa – wszystkie pedagogie są zakorzenione są w systemie pedagogiki chrześcijańskiej; różni zaś to, że w określonym momencie historycznym, w konkretnych uwarunkowaniach społecznych, ekonomicznych, kulturalnych czy politycznych, sięgnięto po jakiś element myśli chrześcijańskiej i znaleziono twórczy sposób na jego rozwinięcie w pedagogicznej służbie człowiekowi i jednocześnie w służbie największemu przykazaniu chrześcijaństwa, jakim jest miłość. Zamieszczone w tomie charakterystyki odsłaniają praktyczne przykłady realizacji tego, co w języku religii katolickiej zostało nazwane „przykazaniem miłości”, „czynną miłością” czy zwyczajnie – formą realizacji zaleceń ewangelicznych. Jest zatem niniejsza publikacja przede wszystkim obrazem teorii i koncepcji tkwiących u podstaw praktyki pedagogicznej poszczególnych zgromadzeń zakonnych Kościoła katolickiego. Stanowi także wyraz ich twórczego wkładu w praktykę wychowania.
Książka wpisuje się zarówno w historię myśli pedagogicznej, jak i we współczesną teorię wychowania. Może służyć jako pomoc w obrębie takich przedmiotów, jak: teoria wychowania, współczesne systemy pedagogiczne, historia wychowania, pedagogika ogólna. Wysoką rangę powinna zyskać wśród osób zainteresowanych pedagogiką religii, pedagogiką chrześcijańską (katolic­ką); powinna się stać wręcz obowiązkową lekturą w wyższych seminariach duchownych (aby zapewnić dialog między tradycją i współczesnością); jej treści znajdą zastosowanie w uczelniach w jakikolwiek sposób nawiązujących do chrześcijańskiej przeszłości i teraźniejszości. Nie powinno jej także zabraknąć w lekturze osób preferujących pedagogikę laicką wszelkich nurtów, nie tylko dla pełnej świadomości dokonywanych wyborów, lecz także dla właściwych sądów o rzeczywistości teorii i praktyki wychowawczej środowisk katolickich.
Kolejność rozdziałów jest oparta na kryterium chronologicznym odniesionym do roku założenia zgromadzenia zakonnego.
Intencją redaktorki książki Pedagogie katolickich zgromadzeń zakonnych. Historia i współczesność było nadanie jej formy kompendium wiedzy we wskazanym przez tytuł zakresie. Mam świadomość niewyczerpania podjętego zagadnienia, czemu w jakimś stopniu zaradzi ukazanie się drugiego tomu. Studia nad kolejnymi pedagogiami oraz wnioski pozostawiamy Czytelnikowi.
Żywię nadzieję, że lektura tej publikacji będzie inspirująca dla pedagogów – nauczycieli, wychowawców, przedstawicieli innych nauk społecznych, nauczycieli akademickich i studentów.

* * *

W tym miejscu chciałam złożyć najserdeczniejsze podziękowania Osobom, które przyczyniły się do powstania książki. Dziękuję Autorom tomu za pozytywną odpowiedź na zaproszenie do współpracy i za wzorowe jej wykonanie. Wyrazy szczególnych podziękowań kieruję do Przełożonych zgromadzeń zakonnych widniejących w Spisie treści książki – dziękuję za wyrażenie zgody na stworzenie opracowania oraz za udostępnione materiały. Serdecznie dziękuję recenzentom tomu: Profesorowi zw. dr. hab. Stanisławowi Palce, który ocenił jej wymiar ogólnopedagogiczny i użyteczność całego przedsięwzięcia, oraz Księdzu Profesorowi dr. hab. Stanisławowi Dziekońskiemu za ocenę warstwy teologicznej i wychowania katolickiego – dziękuję szczególnie za to, że obie recenzje umocniły we mnie poczucie sensu wykonania tej pracy.

Janina Kostkiewicz
Kraków, 28 grudnia 2011 r.