Żołnierz nieznany

W jednym ze swych największych dzieł Väinö Linna odmalowuje wstrząsający obraz wojny widzianej oczyma żołnierzy fińskich walczących na froncie fińsko-radzieckim po roku 1941. Powieść „Żołnierz nieznany” ukazuje wydarzenia z lat 1941-44 w ludzkim wymiarze, niedostrzegalnym w publikacjach historycznych. W swym dziele Linna opisuje losy cichych bohaterów nieco zapomnianej wojny pozycyjnej między Finlandią a ZSRR, która rozegrała się jako drugi, po wojnie zimowej, konflikt zbrojny obu państw podczas II wojny światowej. Książka jest doskonałym uzupełnieniem publikacji historycznych, gdyż daje czytelnikowi możliwość poznania wojny niejako „od wewnątrz”. Polskiemu czytelnikowi może się wydać szczególnie bliska, jako że Linna pisze o wojnie z bolszewikami – przeciwnikami, którzy potrafią martwego oficera ograbić nawet z bielizny, czego Polacy nie raz w swej historii doświadczyli. Obraz wojny w „Żołnierzu nieznanym” nie jest jednak wyłącznie konkretnym opisem konfliktu radziecko-fińskiego, ale także, a może przede wszystkim, wizerunkiem wojennego koszmaru w wymiarze uniwersalnym ukazującym jego szaleństwo i bezsens. Otchłań zabijania, w której człowiek ostatecznie gubi się, upada, przegrywa wszystko; może poza szyderstwem. Linna jest doskonałym obserwatorem ludzkich charakterów i zachowań. Opisuje bardzo różnych ludzi próbujących współżyć ze sobą w tak osobliwym miejscu, jakim jest armia, w tak wyjątkowym czasie, jakim jest wojna. Jej istotę stanowią głód, chłód, czuwanie i strach, kiedy każdy żołnierz musi się odnaleźć, aby nie zwariować. Autor zapoznaje czytelnika z drużyną walczącą pod dowództwem porucznika Koskeli – jednego z najważniejszych bohaterów – człowieka opanowanego i potrafiącego wpłynąć zbawiennie na swoich podwładnych. Bieg wydarzeń wytyczają ich śmierci. Kolejno giną kumple z drużyny Koskeli „płacąc swój haracz na rzecz ogólnego obłędu ludzkości”. Realizm, z jakim Linna opisuje ich konanie, doskonale odzwierciedla okrucieństwo wojny. Wstrząsające opisy śmierci Lehtona, Mäkili czy majora Sarastie, a w końcu samego Koskeli są przeplatane świetnymi charakterystykami żołnierzy jako ludzi bardzo odmiennych, skupionych w jednym miejscu. Są wśród nich uczestnicy wojny zimowej, dezerterzy, odważni i bojaźliwi, prości i wykształceni, są i tacy, którzy chcą zostać zawodowymi oficerami. Mężczyźni w różnym wieku, o innym spojrzeniu na świat, a przede wszystkim o odmiennym stosunku do wojny i ojczyzny. Ich portery rysują się na tle zdarzeń ekstremalnych, jak: mordowanie jeńców, samobójstwa, patrzenie na niepotrzebną śmierć; ale także w sytuacjach zwyczajnych, jak: dzielenie się jedzeniem, marzenia o domu, potajemne warzenie piwa. Ujawniają się wówczas antypatie i sympatie. Jednak im lepiej poznajemy bohaterów tej powieści, tym bardziej zdajemy sobie sprawę, jak szybko znikają z kart książki, umierając w taki czy inny sposób. Powieść „Żołnierz nieznany”, choć opisująca mało znany epizod II wojny światowej, jest jednym z najważniejszych dzieł na ten temat; napisanym w sposób ukazujący wojnę w całej okazałości, ze wszystkim, co ze sobą niesie. Dobre tłumaczenie na język polski pozwala zapoznać się lepiej z kulturą i historią Finlandii, zrozumieć niuanse będące często tajemnicą dla obcokrajowca. Zachęca także do refleksji na temat paralelnej historii narodów polskiego i fińskiego.
Posłowie napisał Witold Nawrocki.