Wokół sprawy polskiej na Wschodzie

Prezentowana książka o Aleksandrze Lednickim, postaci barwnej i kontrowersyjnej, powstała na podstawie zebranych materiałów rozprawy. Jerzy Giedroyć uznał, że Aleksander Lednicki był wielkim Polakiem („Zeszyty Historyczne” 129 z 1999 r.). A później opublikował rozdział z mojej książki o A. Lednickim i list w jego sprawie (ZH 131 z 2000 r.). Podczas zaborów był przywódcą Polonii w Rosji, a w latach Wielkiej Wojny stał się organizatorem wielkiej akcji ratunkowej na Wschodzie. Po rewolucji lutowej 1917 r. stanął na czele Komisji Likwidacyjnej, przeprowadzającej rozwód Polski z Rosją. A gdy bolszewicy znieśli jego urząd, bronił interesów Polaków występując jako przedstawiciel Rady Regencyjnej. Powstanie niepodległej Polski spotkał na moskiewskim posterunku i Józef Piłsudski wysoko ocenił jego trudną i odpowiedzialną pracę w Rosji: „Działalność Pańska czasu wojny znajdzie sprawiedliwą i słuszną ocenę w przyszłości” (list z 18 kwietnia 1919 r.). Władysław Studnicki napisał przed laty: „Lednicki… stanie się w przyszłości przedmiotem monografii przyszłych historyków, badaczy doby przedwojennej i powojennej… będzie interesował przyszłego historyka, jako człowiek stojący na rubieży dwóch kultur – polskiej i rosyjskiej” („Ludzie, idee i czyny”, Warszawa 1937, wyd. II, Toruń 2001). I stało się zgodnie z zapowiedziami Piłsudskiego i Studnickiego. „Wokół sprawy polskiej na Wschodzie” przedstawia jego działalność końca XIX i pocz. XX stulecia, prezentuje sylwetkę polityka, który po latach doczekał się uznania.