Wojskowość polska w XIII wieku

Polska wojskowość w XIII wieku nie była nigdy tematem odrębnej pracy naukowej lub popularnonaukowej, mimo zapotrzebowania na literaturę w tym zakresie. Jest to szczególnie ważny temat, gdyż w tym stuleciu podzielona Polska toczyła liczne walki na własnej ziemi i za granicami. Co ważne, często kończyły się zdecydowanymi zwycięstwami w obliczu przewagi wroga.
Mimo to, z XIII wieku znana jest głównie bitwa pod Legnicą, a ówczesna wojskowość polska jest błędnie postrzegana przez pryzmat tej klęski. Tymczasem źródła pisane niemieckie, ruskie czy czeskie przekazują dużo na temat polskich zwycięstw w tym okresie. Także ikonografia z krajów ościennych nakreśla wiarygodnie charakter polskich sił zbrojnych.
Jest on szczególnie widoczny w samym przebiegu kampanii i starć, który wyraźnie odróżnia się od ówczesnych wojen toczonych na zachodzie Europy. Trzynastowieczne polskie rycerstwo, jak w poprzednich wiekach, nie dążyło do bitew takich, jakie toczyła ciężka jazda. Zamiast nich, stosowało szybkie, zaskakujące przemarsze, w celu rozbicia armii wroga z zaskoczenia, gdy była jeszcze rozproszona. Do rozstrzygania bitew używano też broni dystansowej.
Podkreślić należy, że nie były to nigdy „działania podjazdowe”, lecz operacje prowadzące do decydujących zwycięstw nad liczniejszym przeciwnikiem, często na jego terenie. Podobny przebieg większości polskich kampanii zgodnie przekazują wszystkie źródła od pierwszych Piastów do Kazimierza Wielkiego. Armie typu zachodniego były niezdolne do takich posunięć...