Walka o Bałtyk 1544-1621

W historiografii ustalił się podział dziejów Eu­ropy na dwie połowy: dzieje Wschodu i dzieje Za­chodu. Wzajemne przeciwieństwo tych dwóch części świata wyrażało się w ciągu wieków rozmaicie; w postaci etnicznej, wyznaniowej, kulturalnej, państwo­wej, i do dziś dnia zachowało się w postaci tzw. sprawy wschodniej. Ale czy podział ten i stanowisko w dziejach wyczerpują cały zakres pytań, związanych z rozwojem geograficzno-historycznym Europy? Nie­koniecznie, gdyż obok sprawy wschodniej jest jeszcze także sprawa północna. Co rozumieć pod tym terminem? Jak wynika już z samego określenia, jest to problemat geograficzno-polityczny, związany z rozwojem handlowo-ekonomicznym i mocarstwowym ludów północnych ? przede wszystkim tych, które zamieszkują zlewi­sko Morza Bałtyckiego. Czy problemat taki istniał i czy istnieje? Na pierwsze pytanie łatwo daje odpowiedź fakt tak po­zytywny, jak wyraźnie, jasno i świadomie pojęta walka o dominium maris Baltici, która zaczyna się już prawie od połowy XIII w., t. j. od powstania pierwszej handlowej i politycznej potęgi na Bałtyku, jaką była Hanza ? walki, która potem trwa nie­przerwanie aż do pierwszej połowy XVIII w. w for­mie współzawodnictwa pomiędzy mocarstwami północnymi, jak Szwecją a Danią, Moskwą a Szwecją, Polską a Szwecją i Moskwą. Czy problemat taki istnieje? Na to odpowiedź tkwi w tym, że rezultatem starcia dwóch głó­wnych potęg północnych w XVII w., Polski i Szwe­cji, była przewaga państw rosyjskiego i pruskiego, które wyrosły na gruzach tych potęg ? przewaga, która trwa po dziś dzień. Mówimy pruskiego, nie nie­mieckiego, bo historia właściwych Niemiec należy do historii świata zachodniego i to właściwie jest cesar­stwem niemieckim, co skończyło się w 1806 r. (po bitwie pod Ulm, Austerlitz i po pokoju preszburskim 1805 r.). Nowe cesarstwo niemieckie jest właściwie hegemonią Prus ? czy efemeryczną? ? na to dziś nie da się jeszcze odpowiedzieć.