Przeciw rozpaczy

Uważna refleksja nad kondycją człowieka doprowadziła wielu myślicieli do smutnego wniosku, że jej najbardziej charakterystycznym rysem jest tragiczność. Poczucie tragiczności egzystencji było szczególnie intensywne wśród starożytnych Greków epoki przedklasycznej, którzy dali mu ponadczasowy wyraz w poematach Homeryckich, zwłaszcza w Iliadzie. Czy jednak przekonanie o tragiczności ludzkiego życia jest uzasadnione? Czy rzeczywiście istnieją przekonywujące racje za tak gorzką oceną ludzkiej egzystencji? Książka ta nie próbuje dostarczyć jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie; jest to pytanie osobiste, by nie powiedzieć intymne – z rodzaju tych, z którymi każdy musi zmierzyć się samodzielnie i uzyskaną odpowiedź zachować dyskretnie dla siebie, nie próbując do niej przekonywać innych. Może jednak do pewnego stopnia pomóc w systematycznym namyśle nad tym pytaniem. Zawiera bowiem staranną rekonstrukcję samego pojęcia tragiczności, przeprowadzoną w kontekście interpretacji poematów Homeryckich, oraz dokładną analizę różnych odpowiedzi na zawartą w nich tragiczną wizję świata. Autor wyróżnia pięć typów odpowiedzi stanowiących próby jej przezwyciężenia lub oswojenia: heroiczną afirmację, hedonizm, obojętność, wyrzeczenie, oraz nadzieję. Z każdą z nich wiąże określoną tradycję filozoficzną lub religijną (odpowiednio: egzystencjalizm, epikureizm, stoicyzm, buddyzm i chrześcijaństwo). W rezultacie Czytelnik otrzymuje gamę odpowiedzi na tragiczną wizję świata, spośród których może wybrać to, które wydaje się Mu najwłaściwsze, lub uzupełnić je o jakąś inną odpowiedź, pominiętą lub przeoczoną przez Autora. Życie nędzne, w którym z zasady nie może być żadnych przebłysków piękna, nie byłoby tragiczne, lecz odarte z sensu, całkowicie bezwartościowe. W pojęciu tragiczności zawiera się więc oczekiwanie wobec świata, że potencjałowi piękna tkwiącemu w życiu człowieka będzie sprzyjał i podtrzymywał go w nieskończoność, oraz smutek wywołany tym, że świat tak nie funkcjonuje. Zatem tylko człowiek kochający życie, zdolny do śmiechu i radości, może odczuwać tragizm życia, będący – w najkrótszej charakterystyce – skutkiem jego kruchości. Bolesne poczucie kruchości życia, a nie potępienie życia, jest więc właściwe tragizmowi. /Fragment książki/ Wojciech Załuski (ur. 1978), dr hab, prof. UJ, filozof, prawnik. Specjalizuje się w etyce, filozofii prawa i filozofii politycznej. Zajmuje się także filozoficznymi aspektami teorii ewolucji, filozofią religii oraz psychologią moralną. Autor kilkunastu książek, m.in. Evolutionary Theory and Legal Philosophy (Edward Elgar Publishing) i Game Theory in Jurisprudence (Copernicus Center Press), oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych. Laureat wyróżnień naukowych, m.in. Stypendium Polityki ‘Zostańcie z nami’ i Max Weber Fellowship.