Podziały terytorialne, globalizacja a nierówności społeczne. Wprowadzenie do modeli wielopoziomowych

Henryk Domański, profesor dr hab. w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie. Od 2000 roku dyrektor IFiS PAN. Zajmuje się badaniem obiektywnych i świadomościowych aspektów uwarstwienia społecznego, ruchliwości społecznej, metodologią badań społecznych i międzynarodowymi badaniami porównawczymi. Autor lub współautor 30 książek, w tym: Zadowolony niewolnik. Studium o nierównościach społecznych między mężczyznami i kobietami w Polsce (1992), Społeczeństwa klasy średniej (1994), Zadowolony niewolnik idzie do pracy. Postawy wobec pracy zawodowej kobiet w 23 krajach (1999), Prestiż (1999), Hierarchie i bariery społeczne w latach 90-tych (2000), Women on the Polish Labour Market (2001), Ubóstwo w społeczeństwach postkomunistycznych (2002), O ruchliwości społecznej (2004), Homogamia małżeńska a hierarchie społeczne (2007), Struktura społeczna (2007), Sociological Tools. Measuring Occupations (2009). Redaktor naczelny czasopisma „Ask. Research & Methods”. Artur Pokropek, dr w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie. Zajmuje się statystycznymi i metodologicznymi aspektami badań socjologicznych oraz edukacyjnych. W IFiS PAN pracuje w Zespole Interdyscyplinarnych Studiów nad Edukacją (ZISE). Autor lub współautor kilku książek oraz kilkunastu artykułów, w tym: Analiza trafności wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej (2006), Agresja, konflikt, nierówności (2007), Badając egzaminy. Podejście ilościowe w badaniach edukacyjnych (2009), Analiza efektów kontekstowych – problemy związane z rzetelnością (2010), Reading achievement growth across countries (2010), Gender segregation of adolescent science career plans in fifty countries (2011). Celem książki jest prezentacja modeli wielopoziomowych i możliwości ich wykorzystania do analizy stratyfikacji społecznej. Analiza wielopoziomowa stosowana jest w odniesieniu do zjawisk funkcjonujących na różnych poziomach rzeczywistości – gdy rozpatrywane są łącznie cechy ludzi, szkół, placówek zdrowotnych, zakładów pracy, różnych jednostek terytorialnych i krajów. Gdy jest to element rzeczywistości, któremu trudno zaprzeczyć, modele wielopoziomowe stały się standardowym schematem analizy w badaniach międzynarodowych, studiach regionalnych i analizach zmian w czasie. Równoległym wątkiem są ustalenia dotyczące wpływu zróżnicowania terytorialnego na stratyfikację społeczną. Rozpatrywaliśmy ją w odniesieniu do Polski, starając się stwierdzić, na ile podziały terytorialne sprzyjają osłabieniu wyrazistości hierarchii społecznej. Nasze wyniki nie pozostawiają wątpliwości, że podział na województwa, powiaty, gminy i obwody spisowe w znaczącym stopniu różnicuje dostęp do dóbr lokujących jednostki w hierarchii społecznej. Natomiast oddziaływanie podziałów terytorialnych na stratyfikację społeczną występuje tylko częściowo i trudno je potraktować jako świadectwo rozmywania statusu społecznego i podziałów klasowo-warstwowych. Osobną uwagę poświęciliśmy prezentacji analiz wielopoziomowych w kontekście analizy związków między globalizacją a stratyfikacją społeczną. Rezultatem procesów globalizacji powinno być formowanie się układów stratyfikacyjnych o zasięgu ponadkrajowym. W jakimś stopniu występowało to zawsze, ale od kilkudziesięciu lat zjawiska te stały się bardziej widoczne, czego przykładem są międzynarodowa elita biznesu, elita pop-kultury i kategoria określana mianem celebrytów. Nasze analizy, opierające się na danych Europejskiego Sondażu Społecznego, wskazują raczej na brak oznak globalizacji, chociaż analizy prowadzone na większym materiale empirycznym powinny ten wniosek potwierdzić.