Gulliver's Travels (Podróże Guliwera)

"Rozsądek — powiedział mój pan — uczy nas zaprzeczać lub twierdzić tam tylko, gdzie mamy pewność, bez dokładnej zaś znajomości rzeczy jedno i drugie jest niepodobieństwem".

Myślałam, że "Podróże Guliwera" to książka dla dzieci, kiedyś ją nawet przytargałam z biblioteki, ale chyba w jakimś okrojonym, dziecięcym wydaniu z obrazkami, bo obecnie mam wrażenie, że czytałam zupełnie inną książkę. Zaskoczyły mnie przede wszystkim naturalistyczne opisy dotyczące fizjologii oraz tak rozbudowane rozważania na temat funkcjonowania społeczeństwa, obyczajów, prawa czy polityki, do których podróże głównego bohatera były tylko pretekstem. Każda z wypraw powiększa doświadczenie bohatera i pokazuje mu świat z trochę innej perspektywy.

Zakończenie, w którym główny bohater wraca i domu i zachowuje się w taki a nie inny sposób jest jednak dla mnie dosyć przykrą konkluzją. Szczególnie, że on sam jest takim samym niedoskonałym człowiekiem jak inni, a to już trochę zalatuję hipokryzją, nawet mimo jego większej świadomości, a może właśnie przez nią.

Gdyby podchodzić do największego dzieła Swifta od strony wersji okrojonej, tej która wpisała się na stałe do kanonu lektur przeznaczonych dla dzieci i młodzieży, to generalnie wszystko byłoby w porządku. Autor serwuje czytelnikowi to, co w powieści fantastycznej być powinno: nieznane lądy, olbrzymów, liliputów, gadające zwierzęta, piratów, przygody. Młodemu czytelnikowi pewnie nawet nie będzie przeszkadzało to, że Swift jest w kolejnych częściach do znudzenia schematyczny. Da się na to przymknąć oko, gdyż język i kompozycja tych opisów (tradycyjnie pojęte dialogi w książce nie występują) całkiem sensownie te uszczerbki wypełniają.
Jednak książka, uznawana za najwybitniejszą w epoce angielskiego oświecenia, posiada drugą, zdecydowanie bardziej przyziemną i lepiej ukrytą stronę. To satyra na ówczesne brytyjskie społeczeństwo i krytyka polityki, różnych form jej uprawiania. Niestety, bez gruntownej wiedzy historycznej, albo wyczerpujących przypisów, przeciętnemu czytelnikowi ciężko będzie wyczuć te aluzje, jakimi autor szasta szczególnie w trzeciej i czwartej części. Swift z desperackim zacięciem próbuje wbijać tępe szpilki gdzie i w kogo się da, żaden system polityczny czy forma ustroju nie jest bezpieczna przed jego uszczypliwościami. Co mu zresztą łatwo wychodzi, bo ciężko doprawdy powiedzieć, czy autor miał kiedykolwiek jakieś poglądy polityczne.
Niedawno czytałem esej Orwella, w którym krytykował otwarcie Swifta za jego defetystyczny pesymizm i wręcz mizantropi...