Dom na Kresach. Powrót

„Przyjechałaś tu dwadzieścia lat temu jako „refugee”.
Dziś masz brytyjski paszport
I prawo do starczej pensji.
Matkę pochowałaś w Irlandii,
Męża pochowałaś w Polsce, nazywanej Rosją
na najnowszych mapach.
Brat twój osiedlił się ostatecznie w Kanadzie.
Córka w Kornwalii hoduje wieprze
i pisze wiersze w obcym języku.
Synowie na Malajach walczyli z bandytami.”

The Refugee Zofia Ilińska-Moseley (1921–1995) – polska poetka tworząca w języku angielskim i tłumaczka, tłum. Beata Obertyńska z: pl.wikiquote.org

Adresatem tego wiersza jest Helena, matka poetki. I o tej samej Helenie oraz o poetce Zofii jest książka „Dom na Kresach”. Nie, nie tak: książka jest o życiu polskiego ziemiaństwa w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku na Kresach, bo losy Heleny i jej bliskich są reprezentatywne dla Polaków tam i wtedy. To również książka o oderwaniu od korzeni. O niepewności i tęsknocie. Wielokrotne ucieczki, wielokrotne utraty dobytku, wojskowi w mundurach różnych armii, podsycane przez zyski polityczne konflikty narodowościowe… I w tym wszystkim miłość, narodziny, codzienna praca, piękno przyrody. I refleksje. Ile razy można uciekać ze swojej ziemi? Ile razy można zaczynać wszystko od początku? Jaki był ciężar słowa „polskość” wtedy, tam…? 

Książka powstała na podstawie „notatników, listów, dzienników, nawet opowiadań” Heleny, szczątkowych wspomnień Zofii dotyczących najwcześniejszych dziecinnych lat i bogatych w szczegóły w...

Piękna, wzruszająca książka. Opisuje świat kresowy, którego już nie ma. Warte uwagi jest to, że autorem jest Anglik, przyjaciel Zofii Ilińskiej, jednej z bohaterek.
Mamy tutaj napisaną z rozmachem opowieść o życiu, o miłości, o ludziach i o życiu polskiego ziemiaństwa w majątku na Polesiu, ale i w Wilnie, Petersburgu.
Autor jako Anglik i piszący po angielsku, opisuje historię tego rejonu z dystansem, objaśnia wydarzenia historyczne i postacie historyczne, które dla polskiego czytelnika są oczywistością.
Perspektywa czasowa odbywa się na kilku obszarach: młodości Heleny, dzieciństwa Zofii, i przyjazdu do Mantuszek Zofii z Philipem po 60 latach, już za Białorusi.
Opisy przyrody często przeskakują z opisów ludzi na opisy przyrody i ziemi, która dojrzała. Przypomina to literaturę apokalipsy spełnionej, i współgra z wydarzeniami opisywanymi w powieści.
Autor ukazał świat ziemiaństwa kresowego, który żył w pełni, ale i w przeczuciu apokalipsy. Narrator wspomina o napiętych stosunkach z chłopami białoruskimi przez wiele lat przez rokiem 39. Z książki można wywnioskować, że Kresy to był świat, który musiał się skończyć, tak arkadia przeszłości. Przyjazd powtórny Zofii do Mantuszek uświadomił to, że tamtego świata już nie ma, ale i że należy pogrzebać zmarłych i uporządkować groby dosłownie i w przenośni.
Życie polskich kresowiaków wywołało nostalgię do przodków, chociaż nie wszyscy wywiedliśmy się z dworków, o czym czasami nie wspominamy. Ale ta bujna prz...