Cuiavia Christiana. U progu chrześcijaństwa i Kościoła na Kujawach w X-XII w.

WSTĘP ........................................................................................................................................... 11
1. Cele pracy ...................................................................................................................... 11
2. Chronologia i geografia ............................................................................................... 13
3. Stan badań ..................................................................................................................... 15
4. Struktura pracy ............................................................................................................. 18
Rozdział I CMENTARZYSKA I OBRZĄDEK POGRZEBOWY NA KUJAWACH ........................... 21
1. Cmentarzyska w dotychczasowych badaniach naukowych .................................... 21
1.1. Wstęp .................................................................................................................... 21
1.2. Historia badań nad cmentarzyskami kujawskimi ........................................... 23
1.3. Konkluzje ............................................................................................................. 38
2. Tempo chrystianizacji a zmiana obrządku pogrzebowego i chronologia pierwszych cmentarzysk szkieletowych ......................................................................................... 38
2.1. Wstęp .................................................................................................................... 38
2.2. Cechy chrześcijańskiego obrządku pogrzebowego ......................................... 40
2.2.1. Kremacja a inhumacja ............................................................................ 43
2.2.2. Cmentarzyska przykościelne ................................................................. 49
2.2.3. Pogańskie obrzędy pogrzebowe (tryzny) i dary grobowe .................. 54
2.2.4. Inne zjawiska związane z obrzędowością pogrzebową ....................... 58
2.3. Obrządek szkieletowy na terenie władztwa Piastów w drugiej połowie X i na początku XI wieku .............................................................................................. 64
2.4. Konkluzje ............................................................................................................. 68
3. Cmentarzyska kujawskie w X–XII wieku w świetle najnowszych badań nad konwersją religijną władztwa Piastów .............................................................................. 69
3.1. Wstęp .................................................................................................................... 69
3.2. Najstarsze cmentarzyska szkieletowe na Kujawach ........................................ 70
3.3. Nekropole/groby ciałopalne .............................................................................. 76
3.4. Najstarsze cmentarzyska przykościelne ........................................................... 82
3.5. Dary grobowe ...................................................................................................... 89
3.6. Tryzny ................................................................................................................... 98
3.7. Wyposażenie osobiste związane ze sferą kultu chrześcijańskiego i pogańskiego .................................................................................................................... 99
3.8. Wyposażenie grobowe ........................................................................................ 106
3.9. Orientacja pochówków ....................................................................................... 111
3.10. Pochówki z układem ciał na plecach i z rękami skrzyżowanymi na miednicy 119
3.11. Konkluzje ............................................................................................................. 122
Rozdział II ORGANIZACJA KOŚCIELNA NA KUJAWACH W X–XII WIEKU ............................... 127
1. Diecezja kujawska ........................................................................................................ 127
1.1. Wstęp .................................................................................................................... 127
1.2. Dotychczasowe badania nad organizacją diecezjalną na Kujawach – hipotezy i podstawa źródłowa ........................................................................................... 129
1.3. Konkluzje ............................................................................................................. 166
2. W kręgu archidiakonatów, dekanatów i wczesnych parafii .................................... 168
2.1. Wstęp .................................................................................................................... 168
2.2. Archidiakonaty i dekanaty ................................................................................. 169
2.3. Wczesne parafie w świetle badań historycznych (historia, historia sztuki, archeologia) .......................................................................................................... 170
2.4. Konkluzje ............................................................................................................. 193
Rozdział III PIERWSZE KOŚCIOŁY I NAJSTARSZE WSPÓLNOTY ZAKONNE NA KUJAWACH 195
1. Wstęp ............................................................................................................................. 195
2. Wiek X–XI ..................................................................................................................... 197
2.1. Kruszwica – kościół pw. św. Wita ...................................................................... 197
2.2. Kruszwica – kolegiata pw. św. Piotra ................................................................ 200
2.3. Włocławek – kościół pw. św. Jana ..................................................................... 201
2.4. Parchanie, Piotrków Kujawski, Radziejów ....................................................... 204
3. Wiek XII ........................................................................................................................ 208
3.1. Kruszwica – kolegiata pw. św. Piotra ................................................................ 208
3.2. Krusza Zamkowa ................................................................................................. 210
3.3. Stary Brześć i kościół pw. św. Piotra ................................................................. 211
3.4. Strzelno – rotunda pw. św. Prokopa (Krzyża) i kościół pw. Świętej Trójcy i Najświętszej Marii Panny ................................................................................. 213
3.5. Inowrocław – kościół pw. Imienia Najświętszej Marii Panny ....................... 216
3.6. Kościelec – kościół pw. św. Małgorzaty ............................................................ 219
3.7. Ostrowąs – kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny ..................... 222
3.8. Włocławek – kościół pw. św. Jana ..................................................................... 224
3.9. Włocławek – katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny ........... 227
3.10. Gniewkowo – kaplica .......................................................................................... 229
3.11. Kowal .................................................................................................................... 232
3.12. Bydgoszcz, Ludzisko, Ostrowo nad Gopłem, Choceń .................................... 233
3.13. Kościelna Wieś, Lubanie, Łabiszyn ................................................................... 235
3.14. Chalno, Dźwierzchno, Płonkowo ..................................................................... 239
3.15. Inne domniemane kościoły z XII wieku .......................................................... 242
4. Konkluzje ....................................................................................................................... 248
ZAKOŃCZENIE .......................................................................................................................... 251
MAPA: Rozmieszczenie kościołów i cmentarzysk na Kujawach w X–XII wieku ................ 257
BIBLIOGRAFIA .......................................................................................................................... 259
WYKAZ SKRÓTÓW BIBLIOGRAFICZNYCH ................................................................... 287
INDEKS OSÓB ............................................................................................................................ 289
INDEKS NAZW MIEJSCOWYCH .......................................................................................... 299
SUMMARY: Cuiavia Christiana. On the threshold of Christianity and the Church in Kuyavia in the 10th-12th centuries ................................................................................................ 303