Anamorfozy albo Thaumaturgus opticus

Zjawisko anamorfozy polega na celowej deformacji obrazu, która ustępuje, ukazując obraz niezdeformowany, gdy odbijemy ją w wypukłym zwierciadle lub spojrzymy na nią pod odpowiednim kątem. Najbardziej znanym zastosowaniem anamorfozy w malarstwie jest podłużny przedmiot ścielący się u nóg Ambasadorów przedstawionych na portrecie Hansa Holbeina (1533). Oglądany pod kątem dwudziestu siedmiu stopni zamienia się w ludzką czaszkę – symbol śmierci i przemijania.

Anamorfozy, czyli Thaumaturgus opticus Jurgisa Baltrušaitisa opisuje to zjawisko w kontekście różnych sztuk plastycznych – w malarstwie, grafice, a nawet w architekturze. Baltrušaitis traktuje anamorfozę nie tylko jako sztuczkę perspektywiczną, mającą zadziwić widza magią odkrywania tego, co ukryte. Autor traktuje anamorfozę także klucz do innego spojrzenia na rzeczywistość. Anamorfoza skrywa tajemnicę – treści zarówno pornograficzne, jak i heretyckie, a także transcendentne, święte, alegoryczne. Objawia prawdę, której nie chcemy lub nie umiemy dostrzegać – o śmierci, przemijaniu, boskiej potędze. Wskazuje na relatywność i niejednoznaczność rzeczywistości – dopowiadając, że często ulegamy złudzeniu. Mówi nam zatem, że świat nie zawsze jest taki, jakim go postrzegamy na co dzień, że czasem wystarczy lekko zmienić perspektywę, by okazał się odmienny od dotychczasowego. Anamorfoza wymaga od widza intelektualnego wysiłku, kabalistycznej umiejętności widzenia rzeczy w różnych wymiarach, a od malarza także niezwykłych umiejętności warsztatowych – mogli się nią zatem posługiwać jedynie najwięksi mistrzowie.