Słownik chazarski. Powieść-leksykon w stu tysiącach słów. Egzemplarz żenski.

Słownik chazarski, powieść Milorada Pavicia, określana przez krytykę światową mianem arcydzieła, przełożona na 24 języki, porównywana do dzieł Eco, Borgesa i Marqueza, bestseller we Francji, Anglii i wielu innych krajach na całym świecie; w 1988 przez New York Times zaliczona do ośmiu najwybitniejszych powieści roku. Jest księgą mądrości i wtajemniczenia, a jednocześnie fascynującą przygodą, w której spotykamy zafrasowanych świętych, filozofów, wojowników, tajemniczych łowców snów i diabła w mnisim habicie. Opowiada jak dysputa teologiczna z 861 roku waży na losach ludzi w naszym stuleciu, jaka część języka, którym posługujemy się została dana nam przez Stwórcę, a jaka podsunięta przez piekło. Nie jest przypadkiem, że księga — jak i my sami — ma swą płeć, co z jej egzemplarzy żeńskiego i męskiego czyni odrębnych rodzajów klucze do świata. Jest przesycona wiedzą znaną starożytnym, zagubioną i odnajdywaną pośród wiru przeciwieństw i zdumiewających zbiegów okoliczności, ruin cywilizacji i ułomków wytępionych kultur, na przekór zabiegom demonów i ich sług. Nareszcie ukazała się książka, z której można odczytać wszystkie znaczenia świata. To prawdopodobnie pierwsza książka XXI wieku — pisał Paris Match. Trzy części powieści to słowniki-źródła: chrześcijańskie, muzułmańskie i hebrajskie tyczące kwestii chazarskiej. Jest w równej mierze erudycyjnym, co poetycko-baśniowo-magicznym wykładem na temat tego na pół legendarnego królestwa, jego religii, obyczaju i dziejów jego spadkobierców aż po czasy współczesne. Bardzo ciekawy wątek stanowi historia zwołanej przez kagana — chazarskiego władcę — dysputy teologicznej między wysłannikami chrześcijaństwa, islamu i judaizmu. W każdym z trzech słowników dzieje dysputy, decydującej o religii, jaką przyjmie królestwo, oświetlone są w swoistej perspektywie, a historia prób przekraczania barier między wykładniami chrześcijańską, muzułmańską i żydowską stanowi znakomitą sposobność do obserwacji zbieżności dorobku duchowego wielkich wyznań. Owa nieziszczona, wciąż w sposób cząstkowy stająca się wspólnota, będąca celem wysiłków badaczy tajemniczej tradycji Chazarów, jest najistotniejszym bodaj przesłaniem książki. Przekraczanie uprzedzeń, wyzbywanie się niskich motywacji, odnajdywanie prawdy w sobie, otwieranie ku innym to wszak esencja nauki duchowych mistrzów trzech wielkich, wciąż rywalizujących religii. Według deklaracji autora Słownik chazarski jest rekonstrukcją wydanego w Polsce w 1691 — i zniszczonego przez Inkwizycję — Lexicon Cosri. W obecnym polskim wydaniu książka powróciła więc do miejsca swych narodzin. Pavić to wtajemniczony i poeta. Przemawia tajną mową alchemicznych traktatów, wnika w świat magii XVII-wiecznych dubrownickich kabalistów, zgłębia sekrety sufizmu. Z pewnością też poetycka swoboda, poza ogromną erudycją autora, stała się przyczyną wielkiego uznania — tak krytyki, jak czytelników - dla Słownika chazarskiego. Powieści Pavicia: Słownik chazarski, Pejzaż malowany herbatą i Wewnętrzna strona wiatru oraz cztery tomy opowiadań, były przyczyną wysunięcia przez literaturoznawców z USA i Europy jego kandydatury do literackiej nagrody Nobla.