Początki monastycyzmu chrześcijańskiego t. 2

Książka ta obejmuje materiał kursu wykładów z historii starożytnego monastycyzmu wschodniego, wygłaszanych od roku 1975 dla nowicjatu w klasztorze benedyktyńskim w Ligugé (Francja), i niekiedy poza klasztorem. Były one publikowane w „Lettres de Ligugé”, po jednym rozdziale rocznie, poczynając od roku 1980. Artykuły te postanowiono wydać w jednym tomie. Rozdział o Qumran (należało go napisać od nowa) oraz rozdziały o św. Antonim i św. Pachomiuszu poprawiono z uwzględnieniem najnowszych źródeł; rozdział o Ewagriuszu został uzupełniony; o Makarym-Symeonie (potwierdza się poświadczenie imienia Symeon) – przerobiony. Dodano wstęp do rozdziału o św. Marcinie, opublikowany z okazji XVI stulecia jego śmierci. Dołączono także rozdział o ludowych ruchach ascetycznych w Syrii i w Azji Mniejszej oraz o doktrynie monastycznej świętych: Grzegorza z Nazjanzu, Grzegorza z Nyssy i Jana Chryzostoma, co pozwoliło lepiej usytuować w czasie Bazylego z Cezarei i Makarego-Symeona. Bibliografia została doprowadzona do stanu na 20 sierpnia 1998.

Pozostawiono trochę zawiłą strukturę niektórych rozdziałów, które, jako że dotyczą tematów jeszcze dyskutowanych w momencie ich pisania, stanowią próbę ukazania problemów w całej ich rozciągłości (roz­działy o Antonim i Pachomiuszu). Inne rozdziały, dotyczące osób i dzieł dobrze znanych oraz opracowanych, streszczają po prostu prace jakiegoś krytyka (o Augustynie) lub najlepszych znawców przedmiotu (o Bazylim, Ewagriuszu, Apoftegmatach, Efremie). Jeszcze inne rozdziały zbierają rozproszone dane (Stary i Nowy Testament, II i III wiek, ruchy ludowe oraz biskupi w Syrii i w Azji Mniejszej) lub dają może nazbyt wiele miejsca wybranym tekstom (Bazyli, Ewagriusz, Makary-Symeon, ascetyzm mezopotamski). Tematykę rozdziału XIII udało się poszerzyć, korzystając z monumentalnej Histoire littéraire du mou­vement monastique dans l’Antiquité Ojca de Vogüé i z jego pracy Le Monachisme en Occident avant saint Benoît.

Znajomość początków monastycyzmu jest możliwa nade wszystko dzięki edycjom i przekładom źródeł. W ostatnich dziesięcioleciach dokonał się wielki postęp w tej dziedzinie: większość najważniejszych dokumentów jest obecnie dobrze opracowana, przełożona i dostępna. Brak nadal krytycznego wydania Wielkiego Asketikonu św. Bazylego; praca jest w toku, jeśli chodzi o serię alfabetyczną i systematyczną Apoftegmatów oraz o dzieła Ewagriusza. Postęp w sporządzaniu katalogów pozwoli odkryć nowe rękopisy; badanie zbiorów ascetów greckich ujawniło ważne frag­menty dzieł Ewagriusza, zaginione w tym języku, oraz pożyteczne uzupełnienia zbioru Makarego-Sy­me­ona, a po­nadto udało się znaleźć kilka dokumentów o mnichach egipskich, które są wcześniejsze od zbiorów Apoftegmatów.