Pedagogika przeżyć. Praktycznie. O innej metodzie pracy grupowej

Kto w tej książce będzie szukał kolejnych prostych i szybkich recept na ciekawą pracę grupową, ten się rozczaruje. To nie jest typowa książka kucharska. [...] Publikacja Rafała Ryszki stanowi unikat na rynku wydawniczym – jest zaledwie drugą pozycją dotyczącą pedagogiki przeżyć w polskiej literaturze. Niniejsza książka porusza temat niezwykle istotny z punktu widzenia współczesnej pedagogiki i stanowi ważny wkład w rozwój szerokiego nurtu edukacji przygodowej – outdoor eduaction, adventure education czy pedagogiki przeżyć – który od kilku lat stopniowo zyskuje coraz większą popularność w Polsce. A przy tym opracowanie R. Ryszki jest dobrze wyważonym połączeniem wiedzy teoretycznej i praktycznej.[...] poleca ImpulsGotowanie, podobnie jak praca z ludźmi, wymaga zaangażowania, cierpliwości, znajomości rzeczy, próbowania i uczenia się na swoich błędach. Wychowanie, tak jak gotowanie, to umiejętność, której nabywa się z czasem. Obie – oparte na wiedzy – są specyficznym rodzajem sztuki, w której liczą się talent, wyobraźnia, wyczucie i doświadczenie. Mając wszystkie potrzebne składniki, trzymając się ściśle przepisu, często okazuje się, że szczypta pozornie mało znaczącej przyprawy decyduje o tym, iż cała potrawa jest smaczna lub zupełnie niezjadliwa. Zamiast się nią cieszyć i rozkoszować, trzeba ją z żalem wyrzucić. Zawartość tej książki można więc potraktować jako spis zjadliwych i pożywnych produktów, zalecanych technik przygotowania i podawania smacznego, zdrowego jedzenia, ale nie jest to tylko książkowa wiedza. Praca z grupą: dania główne, przystawki, zupy i sosy, przyprawy i desery w rękach zdolnego kucharza nabiorą cech kulinarnego majstersztyku. Zachwianie proporcji, pośpiech, sztampa i rutyna zniweczą nawet najlepsze przepisy i teorie. Dlatego nie ma tu gotowych instrukcji, jest to bardziej spis składników do własnego eksperymentowania i zweryfikowania w praktyce. Niniejsza publikacja dotyczy specyficznej metody pracy z grupą. Choć zrodziła się ona stosunkowo niedawno, bo na początku XX wieku w Niemczech, burzliwy wiatr historii szybko przeniósł ją na Wyspy Brytyjskie, a stamtąd po drugiej wojnie światowej rozwiał daleko w świat. Tylko w ciągu roku ze zorganizowanych, najbardziej wystandaryzowanych form realizacji tej metody korzysta co najmniej milion osób na całym świecie. Ten sposób pracy z ludźmi, jak mało który, łączy sprawdzone doświadczenia pedagogiczne z różnych źródeł i odważnie czerpie z dorobku filozofii, psychologii czy nauk społecznych. Pedagogika przeżyć to propozycja wyjątkowego uczenia się. Poza szkolnymi murami, w ruchu, w innej pozycji niż wyłącznie siedząca, bierna, przywykła do uległości. To ucieczka od monologu w samotności. To sposób nauki źle czujący się w skoszarowanym środowisku szkolnych, ciasnych korytarzy i niewietrzonych klas. Przekona się do niej każdy, kto twierdzi, że uczyć się można poprzez własne doświadczenie, bez onieśmielającego respektu przed autorytarnym nauczycielem, w bliskiej relacji z innymi, metodą prób i błędów. W obszarze niemieckojęzycznym metoda ta funkcjonuje pod nazwą Erlebnispädagogik. Angielskie terminy, rozpowszechnione również w Polsce, opisujące tę formę edukacji to (różniące się nieco stawianymi akcentami znaczeniowymi): adventure education (edukacja przez przygodę), outdoor education (edukacja „na zewnątrz”) czy experiential education (edukacja oparta na doświadczaniu). Z definicji więc metoda ta opiera się na założeniu, że człowiek nie uczy się wyłącznie statycznie, intelektualnie, ale także poprzez własne zaangażowanie i działanie, wykorzystując wszystkie „kanały” poznawcze, nie tylko intelekt. Ten pedagogiczny nurt wypracował własne, charakterystyczne techniki pracy i swoją metodologię naukową. Ma swoje akademickie zaplecze oraz grono przekonanych praktyków i realizatorów, którzy udowadniają, że nie jest to jedynie eksperymentalna, edukacyjna ciekawostka. Stojące u jej podstaw idee i wiedza są poważną propozycją odpowiadającą na współczesne wyzwania pedagogiczne, a pytania i diagnozy, które 100 lat temu stawiał Kurt Hahn, ideowy ojciec tego ruchu, obecnie brzmią dziwnie aktualnie. Skrajny indywidualizm i egoizm czy konsumpcjonizm niszczą i dziś, tak jak wtedy, społeczne więzi. Wielu pedagogów w tym nurcie pedagogicznym znajduje skuteczne propozycje związane właśnie z kryzysem społecznego zaangażowania, zaufania i współdziałania. Możliwość wykorzystania „pedagogiki Tarzana”, „edukacji przypadkowością” czy „zabawy w uczenie”, jak czasem nazywają tę metodę krytycy, zależy od odpowiedzi na fundamentalne pytanie dotyczące efektywności uczenia się w ogóle. Na ile edukacja powinna być oparta na dogmatyzmie i biernej akceptacji przedstawionych treści, a na ile powinna angażować i aktywizować uczącego się? Czy nauka wyniesiona z własnego doświadczenia oraz z własnych obserwacji znajdzie zastosowanie w życiu i będzie możliwa do przełożenia na codzienne wybory i postawy? Czy efektywnie uczymy się w grupie czy raczej indywidualnie, w skupieniu, w samotności? Czy wiedzę zdobywa się poprzez osobiste uczestnictwo, czy przez obserwację i wyobraźnię? Jakie miary i wzorce stawiać przed współczesną edukacją i jej odbiorcami (uczniami, konsumentami, klientami, petentami, partnerami, podmiotami)? Ostatecznie trzeba sobie także zadać pytanie: Jak skutecznie uczyć, jak dobrze wychowywać? Czytelnik, oprócz prób odpowiedzi na powyższe, kluczowe pytania, znajdzie w niniejszej książce również praktyczne propozycje pokazujące, jak efektywnie pracować z różnorodnymi grupami według tej metody. Opracowanie to, oparte głównie na doświadczeniach i literaturze naszego zachodniego sąsiada, wynika z przekonania, że możliwe jest zastosowanie zalet Erlebnispädagogik na polskim gruncie. Na ile okaże się to skuteczne, warto sprawdzić samemu. Część Czytelników być może miała już okazję zetknąć się z tą ideą pracy grupowej, a przynajmniej z jej wybranymi elementami. Na różnych zajęciach i spotkaniach grupowych coraz chętniej w Polsce wykorzystuje się niektóre jej formy i zasady. Trudno jednak z polskiej perspektywy poznać całe spektrum, bogate teoretyczne i praktyczne zaplecze oraz pełne możliwości pedagogiki przeżyć. Rodzima bibliografia jest tutaj nader skromna. Jak na razie jedyną książką dostępną na krajowym rynku jest tłumaczenie niemieckiej monografii pt. Pedagogika przeżyć autorstwa prof. Wernera Michla (Wydawnictwo WAM, Kraków 2011). Niniejsza książka stara się tę lukę bibliograficzną uzupełnić. Ujed­nolicona i częściowo spolszczona terminologia, odpowiednie porównania i komentarze być może ułatwią polskiemu czytelnikowi zrozumienie tej koncepcji wychowawczej. Książka ta napisana jest głównie z myślą o praktykach pracujących z grupami (dorosłych oraz dzieci i młodzieży): nauczycielach szkolnych i przedszkolnych, liderach młodzieżowych, młodych pedagogach i trenerach, instruktorach harcerskich, duszpasterzach młodzieżowych, edukatorach leśnych, zaangażowanych rodzicach, wycho­wawcach świetlic i domów kultury, pasjonatach pracy grupowej oraz innych osobach zajmujących się edukacją nieformalną. Umiejętność pracy z wykorzystaniem takiego narzędzia, jakim jest pedagogika przeżyć, może dać Wam oraz Waszym zespołom wiele korzyści i radości. Czytelników, którzy zainteresują się tematem z powodów teoretycznych, akademickich, i zechcą pogłębić wiedzę dotyczącą poszczególnych – tutaj potraktowanych zbyt skrótowo – zagadnień, wybrana bibliografia oraz przypisy odsyłają do odpowiednich źródeł i opracowań naukowych.