Pamiętniki

Ród Pasków należał na przełomie XVI i XVII wieku do szlachty drobnej, aczkolwiek nie zagrodowej. Ojciec Paska nie siedział już, jak jego przodkowie, na części wsi, ale (...) chodził dzierżawami. Niemniej w Pasku odnajdujemy prawie wszystkie cechy niezamożnego szlachcica ukształtowanego w nienajlepszych warunkach materialnych. (...) Ograniczony horyzont myślenia i skłonność do wojaczki nie wyczerpują jednak cech charakterystycznych ludzi tego typu. Wśród tej licznej, ubogiej szlachty obserwujemy specjalną walkę o byt, objawiającą się w nierachowaniu się z mieniem i zdrowiem drugiego. Stąd też zwady przeradzające się w rąbanie przeciwnika, gwałty dochodzące nieraz aż do otwartego rozboju (...) Lata wojny kozackiej i szwedzkiej, zniszczenie kraju i jego ośrodków kulturalnych, pogłębianie się cech charakterystycznych ustroju feudalnego nie mogły pozostać bez wpływu na ówczesną szlachtę. W parze z tymi zjawiskami występuje u szlachty polskiej coraz większy upadek życia umysłowego, rosnąca niechęć do wszystkiego co obce, pogłębiający się fanatyzm religijny idący w parze ze spłyceniem życia religijnego. Wszystkie te cechy obserwujemy wyraźnie u Paska. Władysław Czapliński