Jan Matejko

Jan Matejko (18381893) jeden z najważniejszych, a zarazem najbardziej niezwykłych polskich malarzy. I zapewne jedyny, o którego twórczości można bez wątpienia powiedzieć, że trafiła także pod strzechę. Czy jednak znany oznacza też rozumiany? Tym tropem wiedzie nas w swych rozważaniach Autor, wytrawny znawca nie tylko malarstwa Matejki, ale i jego historiozoficznych poglądów. Nie jest to biografia w ścisłym znaczeniu tego słowa, raczej duchowy portret artysty, zaś wyłaniające się z owych rozważań oblicze Matejki w niczym nie przypomina jego powszechnie znanych uładzonych i płaskich biogramów. Spory na temat twórczości Matejki rozogniały się już nie raz: zdolność dzieł Matejki do autentycznego poruszenia widza kontestują od dawna rzecznicy szeroko pojętej awangardy w sztuce. Przejawy atencji dla tego typu malarstwa są oni gotowi przypisywać elementarnemu brakowi estetycznej wrażliwości i skłonności do bezrefleksyjnego ulegania stereotypom w tym zakresie. Przed laty w słynnym Emballage Hołdu Pruskiego Tadeusz Kantor zapakował to głośne dzieło do skrzyń i chciał zamknąć w muzealnym magazynie, a przecież nie on pierwszy przeznaczał Matejce takie miejsce. Ledwie po kilku latach ujawnić się miała jednak zadziwiająca żywotność sztuki, skazanej na zapomnienie. W trakcie słynnej wystawy Polaków portret własny to pod Matejkowskim Rejtanem, a nie pod dziełami spełniającymi najnowsze światowe standardy składano stosy kwiatów. I to ten właśnie obraz trafił wkrótce na sztandary masowego ruchu narodu przeciw totalitarnej dyktaturze na słynny plakat Solidarności oraz do pieśni jej barda. Dziś nieobecność malarstwa Matejki wśród modnych tematów nie powinna skłaniać do porzucania prób jego odczytania z perspektywy kolejnych dziejowych doświadczeń. Istotą kultury narodowej jest stała obecność szeregu wątków i ich ciągła reinterpretacja, co wymaga prowadzenia dialogu z licznymi postaciami z galerii przodków. Warto do nich zaliczyć Matejkę i posłuchać od czasu do czasu, jak brzmi to, co miał do powiedzenia Polakom. Album niniejszy, zawierający ponad dziewięćdziesiąt barwnych reprodukcji, nie tylko przypomina wszystkie najsłynniejsze dzieła artysty, ale i prezentuje te znacznie mniej rozpowszechnione, czy wręcz nieznane, udostępnione ze zbiorów prywatnych. Ukazują one poprzez swą różnorodność niezwykłą skalę i bogactwo talentu Matejki.