Powieść Cirila Villaverde „Cecylia Valdés” jest największym osiągnięciem dziewiętnastowiecznej prozy kubańskiej. Jej autor, pedagog i publicysta, zaangażowany w walkę o uwolnienie Kuby spod panowania Hiszpanii, a także gorący propagator zniesienia niewolnictwa, wydaje w 1882 roku utwór w pełni reprezentatywny dla tego burzliwego okresu, powieść, która łącząc w sobie elementy romantyczne z realistycznymi ukazuje najistotniejsze problemy epoki.
„Cecylia Valdés” stanowi panoramę barwnego życia w Hawanie na początku XIX stulecia. Z kronikarską dokładnością Cirilo Villaverde kreśli tło historyczne epoki schyłku kolonii, przedstawia oparty na systemie feudalnym i handlu czarnymi niewolnikami system społeczny i ekonomiczny wraz z narastającymi w nim sprzecznościami, które w kilkanaście lat później wybuchną z niemałą siłą.
Na tym wielopłaszczyznowym tle rozgrywa się dramat dwojga bohaterów. Piękna Mulatka Cecylia o nazwisku Valdés, które słusznie sugeruje jej nieprawe pochodzenie, zakochuje się w młodym i przystojnym białym kawalerze. Miłość ta, przed którą przestrzegały ją bliskie osoby, doprowadza w rezultacie do tragedii. Podobnie jak kiedyś jej nieszczęsna matka, Cecylia ulega uczuciu i drogo przyjdzie jej za to zapłacić.