Boje nad Wartą. 10 Kaniowska Dywizja Piechoty i Kresowa Brygada Kawalerii w kampanii wrześniowej. Tom 1

Boje nad Wartą, 4–5 września 1939 r., obok walk pod Mokrą, obrony Mławy czy walk pod Kockiem, trwale zapisały się w panteonie walk wrześniowych. 10 Kaniowskia Dywizja Piechoty była wsparta przez żołnierzy oddziałów Obrony Narodowej i Kresową Brygadę Kawalerii oraz 1 pułk kawalerii KOP. Żołnierze w nieprzerwanych walkach od granicy, nad Prosną, pod Wartą i Sieradzem spełnili najlepiej, jak umieli, swój obowiązek wobec Ojczyzny. Co więcej boje pod Glinnem, Dzierzązną, Mnichowem, Beleniem, Strońskiem i Zapolicami należą do najbardziej zaciętych w wojnie 1939 r. Bowiem na tych terenach w licznych przeciwuderzeniach, niejednokrotnie walcząc bagnetem i kolbą karabinu, żołnierz polski wykazał się godną pochwały postawą i wielkim hartem ducha. Postawę tę, docenił także nieprzyjaciel.

Aby upamiętnić te dni, oraz wzbogacić obraz o aktualną wiedzę historyczną opracowaliśmy wydawnictwo źródłowe pt. „Boje nad Wartą. 10 Kaniowska Dywizja Piechoty i Kresowa Brygada Kawalerii w kampanii wrześniowej”. Pozycja ta, przygotowana została przez grono historyków regionalistów (Maciej Milak, Robert Kielek, Wojciech Józefiak, przy współpracy Łukasza Politańskiego) pod naukowym kierownictwem dr hab. Andrzeja Wesołowskiego, przy wsparciu szeregu innych osób, instytucji i stowarzyszeń.

Ze względu na objętość i zakres materiałów zespół autorski podzielił wydawnictwo na trzy tomy. Pierwszy, który przekazujemy do rąk Czytelników, zawiera dokumenty i opracowania, poprzedzone krytycznym wprowadzeniem w tematykę walk wrześniowych na odcinku sieradzkim. Z tą intencją omówiono w nim zarówno przygotowania obronne nad Wartą i Prosną, jak również działania wojenne Grupy Operacyjnej gen. Franciszka Dindorf-Ankowicza do 7 IX 1939 r. Tom zawiera zachowane dokumenty (łącznie 278, opublikowanych w całości lub we fragmentach), obrazujące przygotowania wojenne na obszarze Inspektoratu Armii na odcinku „Łódź” i 10 Dywizji Piechoty, począwszy od 23 III do 31 VIII 1939 r., oraz dokumenty z kampanii wrześniowej obrazujące walki 10 DP i Kresowej BK. W tomie 1 zamieściliśmy również trzy niepublikowane opracowania, które w naszym przekonaniu mają dużą wartość dokumentacyjną.

Pierwszym jest opracowanie walk 10 Kaniowskiej DP w dniach 1–5 IX 1939 r. autorstwa mjr. Lucjana Zielińskiego, b. oficera 28 pp, a w 1939 r. dowódcy 3 kompanii ckm 36 pp Legii Akademickiej, którego cekaemy w poranek 1 IX otworzyły ogień do samolotów Luftwaffe atakujących Wieluń. Lucjan Zieliński wspólnie z b. dowódcą II batalionu 84 pp, ppłk. Tadeuszem Kierstem, stworzyli i prowadzili od końca lat sześćdziesiątych XX w. Komisję Historyczną, w której archiwum zgromadzili wiele cennych materiałów wspomnieniowych. Mimo upływu blisko pięćdziesięciu lat, opracowanie mjr. Zielińskiego, oparte na bogatej bazie źródłowej, w tym na licznych relacjach żyjących żołnierzy 10 DP, ma bezcenne walory poznawcze.

Drugim opracowaniem są obszerne fragmenty „Zarysu historii działań bojowych 30 Pułku Strzelców Kaniowskich w kampanii wrześniowej”, napisanego w latach sześćdziesiątych XX w. przez b. dowódcę kompanii zwiadowców pułku por. Romana Podbielskiego na podstawie wspomnień uzyskanych od wielu żołnierzy macierzystej jednostki. Również w tym przypadku czas jedynie uwypuklił wartość ustaleń tej pracy.

Wreszcie, trzecim opracowaniem jest „Kronika działań Kresowej Brygady Kawalerii w kampanii wrześniowej 1939 roku”, autorstwa płk. dypl. Witosława Porczyńskiego, żołnierza dwóch wojen światowych, wybitnego znawcy historii polskiej kawalerii, powstała w podobnym czasie co poprzednie, będąca pierwszą próbą ujęcia dziejów brygady. Podobnie jak poprzednie, napisana również na podstawie relacji żyjących oficerów jej jednostek.

Podsumowując, podkreślmy współpracę zespołu historyków regionalistów, pod kierownictwem naukowym, dzięki której wydawnictwo nasze ma unikalny charakter. Dokumenty i opracowania wybrał i przygotował do druku dr hab. Andrzej Wesołowski, w czym pomagał mu cały zespół: Wojciech Józefiak, Robert Kielek i Maciej Milak. W szczególności integralną częścią tomu są specjalnie przygotowane na potrzeby publikacji mapy i szkice. Odzwierciedlają one bowiem przebieg działań w sposób możliwie bliski rzeczywistości, precyzyjnie osadzając je w czasie i przestrzeni. Tadeusz Zawadzki, ich autor, niczym detektyw śledczy, krytycznie przeanalizował dostępne, niejednokrotnie sprzeczne, niepełne lub błędne przekazy. W jego pracy szczególnie pomocne były materiały wykonane przez Wojciecha Józefiaka. Mamy na myśli, wykonane dużym nakładem pracy materiały dotyczące przygotowanych i wykonanych przez polskich saperów zniszczeń na przedpolu pozycji głównej, rozmieszczenia schronów bojowych itp.

Z kolei Maciej Milak i Robert Kielek, wykorzystując swoją wiedzę historyczną, przeprowadzili badania w terenie oraz przygotowali materiały tekstowe. Dodatkowo, dzięki swojemu zaangażowaniu dotarli do unikalnych, w większości niepublikowanych materiałów wspomnieniowych i ikonograficznych oraz pracowali nad przygotowaniem ich do druku. 638 stron.