Jan Dzieduszycki

· Jan Dzieduszycki (1916-1995) był trzecim z trzynaściorga dzieci Włodzimierza i Wandy z Sapiehów. Urodził się 4 kwietnia 1916 roku w Kijowie, gdzie Jego rodzice, opuszczając rodzinny Jaryszów na Podolu, schronili się przed zawieruchą I wojny światowej, a potem rewolucji bolszewickiej. Odzyskanie w 1918 roku przez Polskę niepodległości zbiegło się z objęciem przez Jego ojca Włodzimierza Ordynacji Poturzycko –Zarzeckiej wraz z Muzeum Przyrodniczym we Lwowie. Odtąd życie powiększającej się rodziny toczyło się początkowo między Lwowem a Zarzeczem koło Przeworska, a następnie głównie w Zarzeczu, gdzie zamieszkali w pałacu otoczonym rozległym parkiem. Początkową naukę pobierał w domu, a dopiero ostatnie trzy klasy gimnazjum ukończył w Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Pszczynie na Śląsku. Po zdaniu matury i odbyciu służby wojskowej w podchorążówce we Włodzimierzu Wołyńskim w 1937 roku rozpoczął studia leśne na Politechnice Lwowskiej. Studia przerwał wybuch II wojny światowej. Po udziale w kampanii wrześniowej, w połowie listopada 1939 roku, Jan wrócił do Zarzecza. Początek okupacji niemieckiej, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami, spędził pracując jako adiunkt w leśnictwie Ordynacji Zamoyskich koło Biłgoraja. Następnie na przełomie 1941-1942 objął posadę leśniczego w lasach zarzeckich, zamieszkując w leśniczówce w Woli Roźwienickiej, oddalonej o parę kilometrów od rodzinnego domu w Zarzeczu. W dniu 20 sierpnia 1942 roku odbył się ślub Jana z Marią Brzozowską, który pobłogosławił, zaprzyjaźniony z rodziną Dzieduszyckich i ukrywający się wtedy w ich domu, ks. Stefan Wyszyński – przyszły Prymas Polski. Małżonkowie zamieszkali w leśniczówce, gdzie przyszła na świat córka Anna.

Lato 1944 roku zakończyło dotychczasowe życie. Przewalający się front ofensywy radzieckiej i grupy maruderów rabujących, co się dało, sprawiły, że w sierpniu Jan wraz ze spodziewającą się kolejnego dziecka żoną i roczną córką, opuścili swój dom w leśniczówce i dla bezpieczeństwa schronili się w Zarzeczu. Na początku października 1944 roku, jako członek AK, został aresztowany przez UB. Parę dni później mieszkańcy pałacu otrzymali rozkaz opuszczenia Zarzecza w 48 godzin. Pierwsze schronienie znaleźli w klasztorze oo. Dominikanów w Jarosławiu, gdzie Maria urodziła drugą córkę, która jednak wkrótce zmarła. Ta wiadomość nie dotarła już do Jana. W więzieniu w Jarosławiu spędził miesiąc. Po odmowie współpracy z UB i donoszenia na ukrywających się w lasach partyzantów, 13 listopada 1944 roku został wywieziony w głąb ZSRR, gdzie w różnych obozach pracy spędził trzy lata. Do Polski wrócił w listopadzie 1947 roku. Adaptacja do nowego życia była trudna pod każdym względem – zrujnowane zdrowie, kłopoty materialne, zakaz powrotu do Zarzecza. Po wielu próbach znalezienia stabilizacji rodzina osiadła w Warszawie, gdzie urodziła się kolejna córka. Jan nie mógł już wrócić do studiów leśniczych, pracował jako kreślarz w biurze projektów, a namiastką kontaktu z lasem i wykorzystania wiedzy o nim, było członkostwo w kole łowieckim.

O pobycie w ZSRR nigdy nie opowiadał, dopiero w 1982 roku zaczął spisywać swoje przeżycia stamtąd. Była to forma jakiegoś katharsis. Wspomnienia pierwszy raz zostały wydane w Paryżu przez Editions Spotkania w 1986 roku. Wydane bez zgody i wiedzy autora, mają zmieniony tytuł na Trzy lata wykreślone z życia. Kolejne wydanie Wydawnictwa Lubelskiego z 1989 roku ma tytuł, jakiego chciał autor – Trzy lata wykreślone z życiorysu,